مقدمه
شورای امنیت سازمان ملل متحد با ایجاد «نماینده ویژه در امور کودکان و درگیری‌های مسلح» (Special Representative for Children and Armed Conflict) در سال 1996 میلادی، به‌طور رسمی به قضیه حضور کودکان در جنگ و منازعات مسلحانه داخلی و بین‌المللی ورود کرد. در همان زمان مجمع عمومی سازمان ملل متحد درصدد جمع‌آوری اطلاعات در مورد مشکلات کودکان آسیب‌دیده از جنگ، افزایش آگاهی و تقویت همکاری‌های بین‌المللی برای حفاظت از آنها بود. در سال 1999 میلادی، اولین قطعنامه در مورد کودکان و درگیری‌های مسلحانه توسط شورای امنیت سازمان ملل به تصویب رسید و بدین ترتیب، موضوع کودکان آسیب‌دیده از جنگ را در دستور کار این شورا قرار داد.
این قطعنامه همچنین شش تخلف سنگین را که تعداد زیادی از کودکان را در زمان جنگ تحت تأثیر قرار داده بود، شناسایی و محکوم کرد و از دبیر کل خواست تا گزارشی در مورد این موضوع ارائه دهد. خاتمه دادن و جلوگیری از وقوع این شش تخلف جدی محور کار و وظایف نماینده ویژه است. در سال 2005، شورای امنیت یک مکانیسم نظارت و گزارش‌دهی Monitoring and Reporting Mechanism یا MRM ایجاد کرد تا به طور منظم نظارت، مستندسازی و گزارش‌دهی در مورد تخلفات انجام شده علیه کودکان انجام شود. بر اساس این اطلاعات، دبیرکل سازمان ملل متحد در گزارش سالانه خود در مورد کودکان و درگیری‌های مسلحانه، طرفین درگیری را که به استخدام، کشتن و آزار کودکان، تجاوز خشونت جنسی، ربودن کودکان و حمله به مدارس و بیمارستان‌ها می پردازند، با هدف پایان دادن به این تخلفات معرفی می‌کند.
علاوه بر گزارش سالانه، کارگروه شورای امنیت در مورد کودکان و درگیری‌های مسلحانه یا Security Council Working Group on Children and Armed Conflict گزارش‌ها در مورد کشور‌های مختلف را که از طریق سیستم MRM گردآوری شده است، بررسی می‌کند و توصیه‌هایی را در مورد چگونگی محافظت بهتر از کودکان در شرایط خاص کشور هدف ارائه می‌دهد.
شش تخلف جدی به عنوان پایه‌ای برای گردآوری اطلاعات و گزارش تخلفاتی که بر کودکان تأثیر می‌گذارد، عبارت‌اند از:
- ربایش کودکان؛
- قتل و ضرب و شتم کودکان؛
- استخدام یا استفاده از کودکان به‌عنوان سرباز؛
- خشونت جنسی علیه کودکان؛
- حمله به مدارس یا بیمارستان‌ها؛
- ممانعت از دسترسی کودکان به کمک‌های انسان‌دوستانه.
دیدبان حقوق بشر کوردستان ایران، با هدف آشنایی مخاطبان محترم با این تخلفات بین‌المللی و تولید ادبیات فارسی در حوزه حقوق کودکان، اقدام به معرفی هر یک از این شش تخلف جدی در شش مقاله مجزا کرده است.
بخش اول: ربایش کودکان
ربایش[1] کودکان در هنگام درگیریها و منازعات مسلحانه داخلی و بین‌المللی، یکی از شش تخلف جدی و نقض‌های فاحش (six grave violations) حقوق کودکان است که توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد شناسایی و محکوم شده است. در زمان جنگ، کودکان غالباً توسط طرفین درگیری ربوده و قربانی اعمال وحشیانه می‌شوند. در بسیاری از موارد، ربایش کودکان مقدم بر سایر تخلفات است. کودکان ربوده می‌شوند و سپس مورد مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرند، قربانی خشونت جنسی می‌شوند و یا به صفوف ارتش یا گروه‌های مسلح می‌پیوندند و در نهایت کشته یا معلول و مجروح می‌شوند. به همین دلیل قطعنامه 2215 شورای امنیت سازمان ملل متحد، مصوب سال 2015، این اقدام را «پایه» و اساس نقض سایر حقوق کودکان توصیف[2] و از همه دولت‌ها خواسته است به طور جدی با آن مقابله کنند.[3]
در بعضی موارد، کودکان ربوده شده توسط دولت‌ها یا گروه‌های مسلح به طور خودسرانه بازداشت می‌شوند. طرفین درگیری همچنین کودکان را برای خشونت و انتقام‌جویی از مردم غیرنظامی می‌ربایند. در سال‌های اخیر، بوکوحرام و داعش نیز از ربایش منظم کودکان به عنوان روش‌های جنگ استفاده کرده‌اند. طبق گزارش سازمان ملل متحد، در سال 2018 میلادی، 2500 کودک ربوده شدند که 1609 مورد آن مربوط به سومالی است. بخش عمده مسئولیت ربایش کودکان بر عهده گروه‌های مسلح، تروریستی، خشن و تجزیه‌طلب غیردولتی است.
نماینده ویژه در امور کودکان و درگیری‌های مسلح در گزارش خود[4] به شورای حقوق بشر در ژانویه 2019، ربایش کودکان را یکی از مسائل جدی در زمینه حقوق کودک توصیف کرده است که در سال 2018، افزایش قابل توجهی را شاهد بوده است.[5] با توجه به اینکه کودکان در حوزه‌ها و اماکن مختلفی مانند مدارس، منازل، اماکن عمومی و… بوده می‌شوند، این اقدام به انزوا و ترک تحصیل کودکان نیز منجر شده است. زیرا خانواده وی از ترس ربایش فرزند خود، اجازه رفتن به مدرسه را نمی‌دهد. بدین ترتیب، حق تحصیل فرزند نیز نقض شده است.
گروه‌های مسلح و تجزیه‌طلب، با این اقدام خود ضمن ایجاد خشونت نظام‌مند، ترس و وحشت را نیز در میان غیرنظامیان سبب شده‌اند و بعضا اهدافی مانند تخریب مدارس نوین و ناکارآمد نشان دادن دولت را دنبال کرده‌اند. ربودن یا توقیف کودکان، به‌طور موقت یا دائم و بدون دلیل موجه، نقض حقوق بین‌الملل است. همچنین حقوق کودک و خانواده، مندرج در کنوانسیون حقوق کودک، توسط این اقدام نقض می‌شود.
به‌عنوان مثال حق زندگی کودک با اعزام وی به مناطق جنگی و استفاده از او به عنوان سرباز، عملا نقض شده و کودک زیر 18 سال در معرض کشته شدن قرار می‌گیرد. استفاده از کودکان ربوده شده به عنوان قاچاقچی و پوشش حمل سلاح، مواد منفجره و ممنوعه از دیگر اقدامات گروه‌های مسلحی است که سعی دارند با استفاده از کودکان، به اقدامات جنایی خود بپردازند. این امر یعنی استفاده از کودکان در مناطق مرزی به عنوان حمل کننده سلاح، نمود بیشتری دارد. زیرا به احتمال زیاد، مامور مرزی نه به کودک شک و نه به وی شلیک خواهد کرد.
ماده 20 کنوانسیون حقوق کودک مقرر داشته که «كودك نبايد به طور موقت يا دائم از محيط خانواده و از منافع خويش محروم باشد». ربایش کودکان، مصداق بارز نقض این ماده است و سبب می‌شود خانواده، حتی از دسترسی به جنازه فرزند خویش نیز محروم شود. همچنین ماده 27 کنوانسیون مذکور اشعار می‌دارد «كشورهاي طرف كنوانسيون حق تمام كودكان را نسبت به برخورداري از استاندارد مناسب زندگي براي توسعه جسمي، ذهني، روحي، اخلاقي و اجتماعي به رسميت مي‌شناسند». بدیهی است زمانی که کودکی توسط یک گروه مسلح ربوده شده است، هدف از ربایش وی، استفاده از او به عنوان کودک سرباز است. در فضای جنگ به خصوص جنگ‌های داخلی که ماهیت قومی و مذهبی داشته، کودک از تحصیل، غذای مناسب و کافی و آرامش محروم است.
نتیجه‌گیری
ربایش کودکان در هنگام درگیریها و منازعات مسلحانه داخلی و بین‌المللی، به دلیل اینکه مقدمه‌ای بر سایر جنایات و نقض حقوق کودکان محسوب می‌شود، اهمیت زیادی دارد. کودکان به راحتی فریب خورده و انگیزه انجام جنایت و عمل مجرمانه را پیدا می‌کنند. سازمان ملل در گزارش‌های خود تاکید کرده است که با کودک سرباز، نباید به عنوان مجرم برخورد کرد. قطعنامه 2215 شورای امنیت سازمان ملل متحد، مصوب سال 2015، این اقدام را «پایه» و اساس نقض سایر حقوق کودکان توصیف و از همه دولت‌ها خواسته است به طور جدی با آن مقابله کنند.
نویسنده: رادمان محمدی
[1] . abduction
[2] . https://childrenandarmedconflict.un.org/secretary-generals-special-representative-for-children-and-armed-conflict-welcomes-un-security-council-resolution-on-abduction-as-trigger-violation/
[3] . http://unscr.com/files/2015/02225.pdf
[4] . https://childrenandarmedconflict.un.org/serious-protection-challenges-for-children-trans-border-recruitment-abduction-and-attacks-on-schools-report-to-the-human-rights-council/
[5] . https://www.un.org/ga/search/view_doc.asp symbol=A/HRC/40/49&Lang=E&Area=UNDOC