مقدمه
اهمیت آموزش از دوران کودکی چنان است که در کنوانسیون ها و اعلامیه های حقوق بشری نیز به صورت مفصل به آنها پرداخته شده است. توجه به این موضوع به حدی است که در بند اول ماده 26 اعلامیه جهانی حقوق بشر می گوید: “هر کسی حق تحصیل دارد، تحصیل حداقل در مراحل ابتدایی باید رایگان باشد. همچنین تحصیلات ابتدایی باید اجباری شده و آموزش های فنی و حرفه ای نیز در دسترس عموم قرار گیرد. آموزش عالی هم باید برای همه و بر اساس شایستگی در دسترس باشد.” این مسئله مهم در مواد اول و چهارم کنوانسیون مبارزه با تبعیض در آموزش مصوبه چهاردهم دسامبر 1960 یونسکو نیز مورد تاکید قرار گرفته است. همچنین در میثاق حقوق مدنی و سیاسی، پروتکل اول کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و منشور آفریقایی حقوق بشر آورده شده است.
در ایران نیز، اصل سی ام قانون اساسی به صراحت اعلام می گوید: “دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد”. بند اول اصل چهل و سوم نیز، آموزش و پرورش را جزء نیازهای اساسی بشر دانسته و یکی از نتایج پایداری اقتصاد در کشور را تأمین مناسب آموزش و پرورش برای همگان، معرفی کرده است.
فرشبافان جامعه سنتی کرد
جوامع سنتی در هر کشور محاسن و معایب خاص خود را دارند. یکی از معایب جامعه سنتی کرد در بسیاری از مناطق به ویژه در روستاها، نهادینه شدن سنت تبعیض علیه زنان و دختران در بعضی حوزه هاست. اگر در جامعه کرد از زن و دختر به عنوان “ناموس” دفاع می کنند و چه بسا در این راه قربانی نیز بدهند، اما خود این جامعه سنتی در مواردی در جایگاه نقض کننده حقوق این طبقه مهم از جامعه خود عمل می کند. فرشبافی توسط دختران و زنان یک سنت دیرینه در جامعه سنتی کرد به ویژه مناطق عشایری است. هدف از آن تامین نیازمندی های خانه و تزئینات مربوطه بوده اما امروز این موضوع تغییر ماهیت داده و در بسیاری از روستائیان جنبه اقتصادی به خود گرفته است. بدین معنا که افرادی دارای سرمایه کافی وارد اقتصاد ضعیف روستا می شوند و با تشویق خانواده های کم درآمد فرزندان آنان را وارد “صنعت” فرشبافی می کنند. این فرش های دستی و زیبا به بهایی بسیار ارزان و به قیمت نابود شدن زندگی کودکان تولید می شوند و به قیمتی گران و به نام شرکت های مختلف راهی بازارهای خارجی می شوند.
در فرهنگ سنتی عشایر کرد – مورد شمال استان آذربایجان غربی در این یادداشت – اغلب به دختران به عنوان اعضای کم ارزشتری نسبت به پسران نگاه می کنند لذا حق اولویت تحصیل را به پسران می دهند. در این میان دختران ناچار می شوند تسلیم خواسته های والدین گردند. آنان تا زمان ازدواج- که اکثرا زودهنگام است – به کار سخت فرشبافی می پردازند و بدتر این که حقوق هر چند کم فعالیت مربوطه نیز به پدر خانواده می رسد که آن را صرف خرج خانواده از جمله ادامه تحصیل فرزند پسر می کند.
عواقب فرشبافی برای دختران و زنان
زنان و دختران فرشباف این جامعه سنتی قربانی مادم العمر می گردند. از طرفی، از حق تحصیل محروم می شوند و لذا نمی توانند زندگی و دنیا را آن طور که حق شان است درک کنند و از حقوق خود دفاع نمایند، از طرف دیگر ناچار می شوند به جای رفتن به مدرسه و یا بازی کردن در دوران کودکی به کار طاقت فرسای فرشبافی مشغول شوند. این وضعیت در کنار سوتغذیه شدید باعث می شود حتی از لحاظ جسمانی نیز نتوانند حالت عادی داشته باشند. دختران فرشباف علاوه بر ابتلای بیماری هایی مانند تنگی نفس، روماتیسم از لحاظ روحی نیز به افرادی شدیدا ضربه پذیر تبدیل می شوند. با بررسی وضعیت دختران فرشباف در جامعه سنتی کرد در شمال استان آذربایجان غربی می توان مشاهده کرد آنان در صورت ازدواج مادرانی موفق نیستند و فرزندان آنان نیز از عواقب این فرهنگی سنتی مصون نمی مانند و از طرف دیگر، عضویت در سازمان های مسلح غیردولتی را به عنوان راهی برای فرار از وضعیت موجود می بینند. یعنی، هنگامی که در معرض تبلیغات سازمانی شبه نظامی قرار می گیرند، توانایی تشخیص درست را ندارند و به سادگی تسلیم می گردند و این بار قدم در راهی می گذارند که شرایط آن از شرایط زندگی مصیبت بار سابق به مراتب بدتر می گردد و در بیشتر موارد سرنوشتی جز مرگ زودهنگام ندارند.
نتیجه
فرهنگ سنتی تبعیض نهادینه شده در جامعه کرد شمال استان آذربایجان غربی سبب شده تا دختران – نسبت به پسران – بیشتر از تحصیل محروم شوند. این علاوه بر صدمات بدنی و روحی به دختران آنان را در معرض تهدیدهای بدتری نیز قرار می دهد که از جمله آن پیوستن به سازمان هایی است که شرایط زنان و دختران در آن از زندگی فرشبافی و جامعه سنتی بهتر نیست. از این رو، ضرورت دارد نهادهای مسئول دولتی ضمن توجه جدی به این قشر از جامعه، بر برنامه های توسعه فرهنگی در این مناطق تمرکز کنند تا این دختران و زنان بتوانند از حق تحصیل رایگان همانند بقیه بهره مند شوند و در آینده به افرادی مفید برای خود و جامعه تبدیل شوند.