نوشته: متین گورجان – المانیتور
پس لرزه‌های حمله جنجالی ترکیه به یک مقر پ.ک.ک در داخل عراق احتمالا اولین تلاش ترکیه برای تست کردن دولت بایدن در روابط پیچیده آمریکا با ترکیه و عراق است.
سوالات زیادی وجود دارند که آنکارا باید در مورد کشته شدن 13 اسیر به دست شبه‌نظامیان پ.ک.ک.در یک غار کوهستانی در شمال عراق به آنها پاسخ دهد، اما اطلاعات به دست آمده توسط المانیتور نشان می‌دهد ممکن است عملیات بالقوه مهم ترکیه در آخرین لحظه شکست خورده است.
روز دوازدهم فوریه سال 2012 میلادی، مردم ترکیه با خبر کشته شدن سه افسر نیروهای ویژه و زخمی شدن چندین افسر در منطقه گاره در شمال عراق، حدود 60 کیلومتری مرز ترکیه، از خواب بیدار شدند. این منطقه کوهستانی در طی بیش از سه دهه به عنوان یک پایگاه مهم تدارکاتی و آموزشی برای حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک.) بوده است. پ.ک.ک. که از سال 1984 تاکنون با آنکارا جنگیده و بسیاری از کشورهای جهان آن را یک گروه تروریستی می‌دانند.
روز چهاردهم فوریه، خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، اعلام کرد پ.ک.ک. 13 شهروند غیرمسلح ترک را که در غاری در گاره اسیر بودند، اعدام کرده است. مقامات ترکیه قربانیان را به عنوان سرباز، پلیس و غیرنظامی معرفی کردند که پ.ک.ک. از سال 2015 تا 2017 ربوده بود. گفته می‌شود که دو عامل سازمان اطلاعات ملی در میان اسیران کشته شده بودند. آکار با بیان اینکه 53 شبه نظامی پ.ک.ک کشته شدند، گفت: همزمان با انجام عملیات نظامی ترکیه در این منطقه، همه اسرا به جز یک نفر همگی با شلیک به سر کشته شده‌اند.
حومه جنوبی کوه گاره از قبل صحنه درگیری‌های مسلحانه بین پ.ک.ک. و نیروهای پیشمرگه دولت اقلیم کردستان عراق بود. نیروهای پیشمرگه به دلیل صعب‌العبور بودن زمین برای کنترل منطقه تلاش کرده اما موفق نشده بودند و حملات مرزی مکرر ترکیه در تعقیب پ.ک.ک به دلیل محدود بودن تجهیزات تامین از طریق زمین، به ندرت به گاره می‌رسید. از نظر ترکیه، پاکسازی و کنترل طولانی مدت این منطقه به استقرار نظامی گسترده، پشتیبانی از پیشمرگه‌های محلی و قابلیت‌های تدارکات قوی نیاز دارد.
پس از آکار، گزارش‌هایی مبنی بر اعدام اسرا توسط پ.ک.ک در حین بمباران شدید توسط هواپیماهای جنگی ترکیه در 10 تا 11 فوریه منتشر و این باعث سوالات بی شماری در مورد برنامه‌های اصلی آنکارا شد. در اوایل هفته قبل از آن، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، گفته بود که خبر خوبی را در تاریخ 10 فوریه به ملت خواهد داد، سخنرانی مورد انتظار او برای کشور برگزار نشد، و بسیاری را به این فکر انداخت که آیا اردوغان امیدوار بود که نجات اسیران را اعلام کند اما در عوض همه چیز در میدان عمل بد شد.
در واقع، المانیتور اطلاعاتی دارد که نشان می‌دهد آنکارا امیدوار بود با یک تیر دو نشان را بزند: اسیران را نجات دهد، و مراد کاراییلان و دوران کالکان دو فرمانده برجسته پ.ک.ک. را که قرار بود برای دیدار در همان غار به گاره سفر کنند، بکشد یا اسیر کند، و این امر طبق اطلاعات انسانی بود که آنکارا به دست آورده بود. منابع مطلع به المانیتور گفتند، با این حال، به نظر می‌رسد پ.ک.ک از این طرح اطلاع داشته و جلسه در آخرین لحظه لغو شده است. هنوز پ.ک.ک در این منطقه فرصتی برای فرار نداشت چون اولین مرحله عملیات در حدود ساعت 3 بامداد 10 فوریه با حدود 40 فروند جت اف-16 ترکیه همراه با بمباران هواپیماهای بدون سرنشین مسلح و نظارتی منطقه آغاز شد. در این مرحله بود که گمان می‌رود رهبر محلی پ.ک.ک 13 اسیر را اعدام کرده است، زیرا تصور می‌کرده راهی برای نجات وجود ندارد.
پس از چند ساعت بمباران، بالگردهای سیکورسکی اس-70 سه گردان نیروهای ویژه را در منطقه پیاده کردند. سربازان هنگام درگیری و ایمن‌سازی غار، سه کشته دادند و در آنجا اسیران را کشته شده دیدند. هلیکوپترها اجساد را به شهر ملاطیه در شرق ترکیه منتقل کردند، تا معاینات پزشکی قانونی در آنجا انجام شود.
بر اساس گزارش‌های محلی، با پایان عملیات در چهاردهم فوریه، همه سربازان ترکیه منطقه را ترک کردند – این نشان می‌دهد که ترکیه بر خلاف پایگاه‌های نظامی که برای مهار پ.ک.ک در مناطق امتداد مرز ایجاد کرده قصد ندارد حضور نظامی پایدار برای کنترل گاره داشته باشد.
نتیجه این عملیات به بحث‌های داغ در ترکیه دامن زد، احزاب مخالف از دولت خواستند تا توضیح دهد که چرا اسیران باید چنین پایان غم‌انگیزی داشته باشند. سوالات زیر توسط مخالفان هنوز در انتظار پاسخ رسمی دولت هستند: اهداف سیاسی و نظامی این عملیات چه بود؟ آیا ابتدا حمله به عنوان عملیات نجات برنامه‌ریزی شده بود؟ اگر چنین است، چرا این عملیات شامل حملات هوایی بود که باعث ضعف عنصر غافلگیری و همکاری با پیشمرگه‌های کرد شد که خطر لو رفتن را افزایش می‌دهد؟ چرا برخی از رسانه‌ها چند روز قبل از حمله، عملیات فریبنده‌ای را در گاره با بوق و کرنا مطرح کردند؟ آیا ارزیابی ریسک به این نتیجه رسیده که چنین عملیاتی آخرین راه نجات اسیران باشد؟ آیا گزینه‌های دیگری برای نجات آنها وجود نداشت؟
در همین حال، رسانه‌های طرفدار دولت می‌گویند حمله به گاره می‌تواند نشان دهنده یک عملیات نظامی ترکیه در منطقه ایزدی‌نشین شنگال/سنجار درعراق باشد، جایی که پ.ک.ک از زمان کمک به ایزدی‌ها علیه داعش در این کشور جای خود را باز کرده است.
این منطقه که با سوریه هم مرز است، حدود 120 کیلومتر با مرز ترکیه فاصله دارد. گاره پلی بین سنجار به غرب و کوه‌های قندیل – مهم‌ترین پایگاه پ.ک.ک – در شرق است.
در دو سال گذشته، اربیل از حضور پ.ک.ک در خاک خود و درگیری‌های مرگبار و کارشکنی پ.ک.ک در انفجار خط لوله نفتی که میلیون‌ها دلار برای حکومت اقلیم کردستان هزینه کرده است، اظهار ناراحتی کرده است. با این حال اربیل تمایلی به مقابله با پ.ک.ک در سنجار ندارد و به نظر می‌رسد بغداد حتی اکراه بیشتری در این مورد داشته باشد. بر اساس توافق سنجار که اربیل و بغداد در ماه اکتبر امضا کردند، فقط نیروهای فدرال می‌توانند در سنجار فعالیت کنند و همه گروه‌های مسلح دیگر باید آنجا را ترک کنند. گزارش‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد هم پ.ک.ک و هم شبه‌نظامیان عراقی طرفدار ایران به دنبال تضعیف توافق و ادامه حضور در منطقه هستند. هنوز هم بعید است که بغداد به یک حرکت نظامی ترکیه در سنجار بپیوندد یا از آن حمایت کند.
دو سناریو در مورد عملیات احتمالی سنجار در آنکارا ارائه شده است. اولین مورد نشان می‌دهد ترکیه حتی اگر نتواند از پشتیبانی بغداد و اربیل استفاده کند، از نیروهای زمینی و هوایی برای بیرون راندن پ.ک.ک استفاده می‌کند. با این حال، چنین اقدامی نه تنها واکنش عراق بلکه آمریکا، ایران، روسیه و اتحادیه اروپا را نیز به دنبال خواهد داشت. علاوه بر این، یک حمله زمینی برای پاکسازی و سپس امنیت منطقه مستلزم استقرار حداقل 5000 تا 6000 سرباز برای یک دوره نسبتا طولانی است، که با توجه به فاصله سنجار از مرز ترکیه، از نظر لجیستیکی بسیار پرهزینه است.
سناریوی دوم متکی بر تفاهم احتمالی بین آنکارا، بغداد و اربیل است، به موجب آن هواپیماهای جنگی ترکیه از عملیات زمینی که به طور مشترک توسط نیروهای عراقی و اقلیم کردستان انجام می‌شود پشتیبانی هوایی می‌کنند. منابع دیپلماتیک ترکیه به المانیتور گفتند که آنکارا قبلا چنین پیشنهادی را به بغداد و اربیل ارائه داده است، اما آنها هنوز آن را نپذیرفته اند.
در هر صورت، به دلیل فشار نظامی ترکیه و مواضع سختگیرانه دولت اقلیم کردستان، توانایی تحرک پ.ک.ک. در شمال عراق بطور قابل توجهی کم شده است. تلاش برای استفاده از فشارهای سیاسی و نظامی بین آنکارا و پ.ک.ک احتمالا طی روزهای آینده شدت خواهد گرفت و بر سنجار و همچنین شمال سوریه، جایی که گروه‌های وابسته به پ.ک.ک. بر مناطق کردنشین تسلط دارند، تاثیر می‌گذارد. چگونگی دخالت دولت جو بایدن در این مسئله که حساس‌ترین جنبه روابط ترکیه و آمریکا می‌باشد عامل کلیدی در دستیابی به موفقیت عملی خواهد بود.