بنیاد جیم‌استون The Jamestown Foundation در تحلیلی[1] عملیات ترکیه علیه پ.ک.ک در شمال عراق را فشار حداکثری بر این گروه با هدف خلع سلاح و نابودی نهایی پ.ک.ک توصیف کرده و نوشته ارتش ترکیه در اواخر ماه آوریل یک حمله گسترده برون‌مرزی ضد تروریستی را به شمال عراق و حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک.) و شبکه‌های آن آغاز کرد. این فشار در شمال عراق دو محور اصلی یعنی دو عملیات را به دنبال داشت: عملیات پنجه (رعد و برق) و عملیات پنجه (صاعقه). فعالیت مبارزه با تروریسم تاکنون بر ایجاد خلل در زیرساخت‌های لجستیکی و ظرفیت عملیاتی پ.ک.ک تمرکز کرده بود. ترکیه با بهره‌گیری از توانمندی‌های جنگی نیروهای مسلح و صنعت دفاعی در حال رشد خود، سیاست نظامی فشار حداکثری را دنبال می‌کند.
محاسبات ژئوپلیتیکی مبارزات: بررسی دوباره ریشه‌های دکترینی
سیاست نظامی ترکیه در دهه 1990میلادی عمدتا با محاسبات ژئوپلیتیکی «دو جنگ و نیم» شکل گرفت که با استراتژی «بازدارندگی فعال» در هم آمیخته بود. در این چارچوب، «دو جنگ» به حفظ آمادگی بالا برای جنگیدن همزمان در درگیری بین دولتی اشاره داشت، در حالی که «نیمه جنگ» مربوط به اجرای عملیات ضد تروریستی گسترده علیه پ.ک.ک بود. با این کار، ترکیه قصد داشت تهدیدهای امنیت ملی را در منشا آنها برطرف کند. ارتش ترکیه در طول دهه 1990 بارها و به صورت مکرر پناهگاه‌های پ.ک.ک. در شمال عراق را هدف قرار داده است. این مبارزات همیشه با استقرار نیروها در مقیاس وسیع و تمرکز آنان همراه بود. به عنوان مثال، در سال 1995، ترکیه در «عملیات فولاد» حدود 35000 نفر را بسیج کرد و تا 60 کیلومتری مرز پیش رفت. در سال 1997، «عملیات چکش» شامل یک سری حملات فرامرزی برای غلبه بر پ.ک.ک. انجام شد و از طریق ایجاد چندین پایگاه پیشقراول، زمینه حضور دائمی ترکیه در مرزهای شمال عراق را فراهم کرد.
استراتژی فشار حداکثری ضد تروریسم
عملیات پنجه (رعد و برق) و عملیات پنجه (صاعقه) از دیدگاه استراتژیک نظامی و مبارزه، در برخی از اصول به عنوان مفاهیم اصلی عملیات مورد توجه قرار گرفتند. اصل اول همچنان استفاده گسترده از نیروی هوایی برای تخریب مواضع دفاعی پ.ک.ک است. حدود 50 هواپیما در آغاز تهاجم شرکت کردند، شبیه صحنه آغاز عملیات شاخه زیتون در سال 2018 در شمال سوریه که همزمان 72 هواپیما در آن وارد میدان شدند.
علاوه بر ظرفیت‌های مختلف به‌کار رفته، توانمندی‌های عملیاتی نیروهای مسلح نیز فعالیت ترکیه نیز بر فضای آسمان حاکم بود. هواپیماهای هشدار دهنده و کنترل زودهنگام نیروی هوایی ترکیه و همچنین تانکرهای سوخت گیری هوایی، اطلاعات بهتر در زمان واقعی و زمان‌های طولانی‌تر برای مناطق برنامه‌ریزی شده همگی در اختیار برنامه‌ریزان دفاعی قرار گرفت. همچنین، نوع مهمات نیز دست نیروها را باز گذاشت. در سال‌های اخیر، پایگاه دفاعی و فناوری نوین ترکیه، نوسازی بمب‌های موسوم به «گنگ» را به پایان رسانده و آنها را با کیت‌های هدایت شونده مجهز به جی.پی.اس به عنوان مهمات حمله مستقیم تبدیل کرده است. بنابراین، بمباران نیروی هوایی ترکیه در مقایسه با دهه 1990 از برتری بیشتری برخوردار است.
اصل دوم نیز حملات هجومی هوایی است. ارتش ترکیه دارای زرادخانه قابل توجهی از توانمندی‌های قابل تبدیل است. در این راستا شاهد بودیم که بالگردهای سی.اچ.-47اف، بلک هاوک-اس.70 ارتش ترکیه واحدهای تکاور را برای حمله شبانه به شبه‌نظامیان پ.ک.ک به مقصد رساند. همانطور که قبلا در عملیات سوریه نیز مشاهده شده بود، اصل سوم، واحدهای پشتیبانی آتش در زمین ارتش ترکیه است که کار سختی را انجام می‌دهند. علاوه بر این، نظامیان ترکیه اکنون از توانمندی جنگ قدرتمند هواپیماهای بدون سرنشین برخوردار هستند. این عملیات و مبارزه در شمال عراق از این توانایی حیاتی برای حملات دقیق در کنار ماموریت‌های بهره‌مند است.
سرانجام، یک جنبه مهم عملیات پنجه (رعد و برق) و عملیات پنجه (صاعقه) نیز حله به تونل متراکم و شبکه غارهای پ.ک.ک با محور جنگ تونل‌های زیرزمینی بوده است. زیرساخت‌های زیرزمینی که در مناطق کوهستانی شمال عراق واقع شده‌اند، از نیازهای مهم تدارکات پ.ک.ک در آن منطقه صعب‌العبور می‌باشد و شواهد نشان می‌دهد سربازان ترکیه شبکه نقشه تونل پ.ک.ک را یکی پس از دیگری با نقشه‌برداری پیچیده و طراحی ساخت پاکسازی کردند.
اخلال در زرادخانه‌های پ.ک.ک. در دروازه ورودی به ترکیه
یکی دیگر از ابعاد مهم عملیات‌های اخیر ترکیه، هدف قرار دادن سلاح‌های پ.ک.ک. در نزدیکی خاک ترکیه بوده است. خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که در این مبارزه سلاح‌های پیشرفته را از مخفیگاه‌های پ.ک.ک، از جمله موشک‌های پیشرفته، به دست آوردیم. همچنین، اطلاعات منبع آشکار و منتشر شده توسط ارتش ترکیه نشان می‌دهد سلاح‌های قابل توجهی پ.ک.ک، از جمله ضد هوایی کنترل از راه دور، اسلحه‌های انفرادی، مسلسل‌های سنگین و تجهیزات ارتباطی پیشرفته به دست آمده‌اند.
در حقیقت، اظهارات وزیر دفاع ترکیه به الگوی دردسرساز ترکیه اشاره داشت. پ.ک.ک. همیشه از بحران‌ها و خلا‌های قدرت در خاورمیانه بهره‌برداری کرده است. ابتدا، در اوایل دهه 1990، به دنبال جنگ خلیج فارس، به دلیل ضعف رژیم صدام حسین، شبکه پ.ک.ک. در مرزهای کوهستانی شمالی عراق به مانور گسترده‌تری دست زد. در آن زمان، پ.ک.ک. موفق شد زرادخانه خود را با سلاح‌های سنگینی که ارتش عراق پشت سر گذاشت، تقویت کند. از سال 2011 و با آغاز جنگ داخلی سوریه این خلا مجدداً ایجاد شد. این بار، پ.ک.ک دست به تغییر بازی با استفاده از سلاح‌های تغییر دهنده تاکتیک جنگ، شامل موشک‌های هدایت شونده ضد تانک و سیستم‌های دفاع هوایی قابل حمل توسط نیروی انسانی زد. این سلاح‌ها چندین بار توانمندی‌های پیشرفته ارتش ترکیه از جمله بالگردهای تهاجمی و وسایل نقلیه جنگی را هدف قرار داد. بنابراین، یکی از اهداف کلیدی ترکیه ایجاد خلل در زرادخانه‌های تاکتیکی پ.ک.ک مستقر در مرز است.
برنامه‌های بعدی ترکیه علیه پ.ک.ک. چیست؟
سیاست نظامی ترکیه در شمال عراق ادامه درس‌هایی است که از مبارزات ضد تروریستی ترکیه در دهه 1990 گرفته شده است. به عبارت دیگر، ترکیه در تلاش است تا ظرفیت عملیاتی پ.ک.ک را در منشا آن از بین ببرد، تا اعضای این گروه نتوانند به خاک ترکیه وارد شود. اما این بار متفاوت از دهه 1990 است چون نیروهای مسلح ترکیه می‌توانند به راه حل‌های بومی ارائه شده توسط بخش دفاع ملی ترکیه تکیه نمایند. با توجه به خط سیر کنونی عملیات پنجه (رعد و برق) و عملیات پنجه (صاعقه) همچنان مبارزه امیدوار کننده‌ای برای کاهش تهدید پ.ک.ک. در کوتاه مدت وجود دارد.
نویسنده: جان قصاب اوغلو
[1]. https://jamestown.org/program/maximum-pressure-turkeys-anti-pkk-counter-terrorism-campaigns-in-northern-iraq/