محمود آیتکین، پژوهشکر مسائل گروه‌های افراطی، در یک مقاله به بررسی روندهای رادیکال شدن حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، ایدئولوژی و تاکتیک‌های جذب اعضا پرداخته است. دیدبان حقوق بشر کردستان ایران این مقاله را در چند بخش ترجمه و منتشر خواهد کرد. وی اعتقاد دارد که پ.ک.ک از پنج تاکتیک اصلی جذب عضو در ترکیه و خاورمیانه استفاده می‌کند که عبارتند از: 1- روابط خانوادگی و خویشاوندی 2- چهره‌های کاریزماتیک و موسسات محلی 3) ازدواج به عنوان ابزاری جهت عضویت 4) مقرهای شستشوی مغزی و 5) مطالب چاپی مانند مجلات، خاطرات، رمان‌ها و زندگینامه افراد.
چکیده
مقاله حاضر مروری بر سه‌گانه ایدئولوژیک حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، شیوه‌های جذب عضو، مسیرهای رادیکال شدن و پویایی جامعه‌شناختی است که مسیر جذب عضو در ترکیه را فراهم می‌کند. استدلال مقاله حاضر این است که پ.ک.ک از پنج تاکتیک اصلی جذب عضو در ترکیه و خاورمیانه استفاده می‌کند که عبارتند از: 1- روابط خانوادگی و خویشاوندی 2- چهره‌های کاریزماتیک و موسسات محلی 3) ازدواج به عنوان ابزاری جهت عضویت 4) مقرهای شستشوی مغزی و 5) مطالب چاپی مانند مجلات، خاطرات، رمان‌ها و زندگینامه افراد. این مقاله با استفاده از مصاحبه‌های منتشر شده در منابع مکتوب و بصری سازمانی، بیست مصاحبه اعضای کنونی یا سابق پ.ک.ک را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده تا انگیزه، فرایندهای رادیکال شدن و روش‌های جذب آنها در این سازمان را مشخص کند. مقاله ثابت می‌کند پ.ک.ک با استفاده از مطالب مارکسیستی، ناسیونالیستی، ضد دولتی برای نحوه فعالیت خود و همچنین سایر موضوعات جامعه‌شناسی موجود، از ساختار اجتماعی ترکیه در جنوب شرقی برای جذب عضو بهره‌برداری می‌کند.
مقدمه
این مقاله یک بررسی موردی و تحلیل روایتی مصاحبه‌های منتشر شده در منابع آزاد، خاطرات و زندگینامه‌ها‌ست و هدف از آن بررسی تکنیک‌ها و شیوه‌های اتخاذی پ.ک.ک در رادیکال نمودن و جذب افراد در سازمان خود است. در قسمت اول این بررسی، مطالب مربوط به رادیکال نمودن و جذب اعضا در پ.ک.ک مورد بررسی انتقادی قرار گرفته است. در قسمت دوم مطالعه حاضر، خلاصه‌ای از تحولات ایدئولوژیک سازمان جهت درک بهتر روایت‌های گروه و شکاف‌های اجتماعی مورد بهره‌برداری در بیش از چهل سال ارائه شده است. در قسمت نهایی این مقاله، تحلیل روایتی مجموعه‌ای ترکیبی از مصاحبه‌های اعضای پ.ک.ک. به زبان ترکی از سه منبع مختلف منتشر شده توسط خود پ.ک.ک. یا نویسندگان نزدیک به این سازمان، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پنج تاکتیک اصلی جذب اعضا توسط پ.ک.ک ارائه شده که عبارتند از: روابط خانوادگی و خویشاوندی؛ چهره‌های کاریزماتیک و موسسات محلی؛ ازدواج به عنوان ابزاری جهت عضویت؛ مقرهای شستشوی مغزی و سرانجام مطالب چاپی مانند مجلات، خاطرات، رمان‌ها و زندگینامه افراد.
حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) یک سازمان چپگرا و غیر دولتی است که در جمهوری ترکیه فعالیت‌های تروریستی انجام می‌دهد. این سازمان در حال حاضر شاخه‌هایی در سوریه، عراق و ایران دارد. پ.ک.ک در مراحل اولیه خود، ایدئولوژی مارکسیستی-لنینیستی را با الهام از سایر گروه‌های چپ در ترکیه مانند «جوانان انقلابی» اتخاذ کرد. پ.ک.ک با الهام از مارکسیسم و گفتمان «استعمار سرزمین کردها»، اولین حملات خود را علیه رهبران محلی کُرد و کارمندان شورای شهرداری در ترکیه آغاز کرد و در سال‌های اخیر حملات بیشتری را علیه نیروهای امنیتی ترکیه انجام می‌دهد. ساختار قومی پ.ک.ک عمدتا از شبه‌نظامیان کُرد است اما تعدادی تروریست خارجی را نیز به عضویت خود در آورده است (اوزجان، 2012). ویدئوهایی که توسط یگان‌های مدافع خلق (ی.پ.گ.)، شاخه پ.ک.ک. برای سوریه، منتشر شده نشان می‌دهد جنگجویان تروریست خارجی از آمریکا، فرانسه، استرالیا، مکزیک و چین نیز در آن عضویت دارند. پ.ک.ک به صورت موثری از ساختار اجتماعی و شکاف‌های موجود در جامعه‌ی از پیش دارای شکاف، برای رادیکال کردن افراد، در درجه اول نوجوانان، و جذب آنها به عنوان عضو سازمان، بهره‌برداری کرده است. پ.ک.ک. در نتیجه روابط کردها در سوریه، عراق، ایران و اروپای غربی، به یک سازمان فراملی تبدیل شده، گروه‌های خاصی نیز در پ.ک.ک کنترل مواد مخدر، قاچاق انسان از غرب آسیا به اروپای شرقی و سایر اقدامات جنایی را انجام می‌دهند.
مرور مطلب حاضر
در این بخش، بررسی مطلب در دو قسمت انجام خواهد شد. در مرحله نخست، تعریف رادیکال‌سازی، مدل‌های رادیکال‌سازی، فاکتورهای حاکم بر ادبیات مطالعات تروریسم و استراتژی‌های جذب اعضا با هدف ارائه یک نمای کلی از رادیکال نمودن و چارچوب رادیکال‌سازی در مورد حزب کارگران کردستان مورد بررسی قرار خواهد گرفت. با توجه به وجود مجموعه گسترده‌ای از مدل‌ها در حال حاضر، فقط مواردی که برای این مطالعه مناسب دیده شده‌اند مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در قسمت دوم این بررسی، مطالب آکادمیک و سازمانی در مورد تاریخچه پ.ک.ک، روند جذب اعضا و نوع‌شناسی آن مورد بررسی قرار گرفه است.
رادیکال‌سازی و جذب اعضا
رادیکال‌سازی در حوزه مطالعات و سیاست‌های عمومی هنوز هم موضوعی بسیار مورد مناقشه است. در حال حاضر، هیچ تعریفی جهانی در مورد رادیکال‌سازی یا افراط‌گرایی خشن وجود ندارد و «منشأ سردرگمی» است (سدویگ،2010). رادیکال‌سازی «محرومیت فردی از مفاهیم و ارزش‌های سیاسی، مطابق نمودن او با مفاهیمی است که یک ایدئولوژی خاص» بکار می‌گیرد. دلاپورتا و لافری (2012) از رادیکال‌سازی به عنوان فرآیندی که منجر به خشونت سیاسی شود، یاد می‌کنند. مک کولی و موسکالنکو (2009) رادیکال‌سازی را به عنوان «آمادگی برای انجام اقدامات سیاسی خشن و غیرقانونی» می‌دانند (دلتا پورتا و لافری، 2017: ص 74؛ مک کولی، 2009: ص 240). در این زمینه، نویمان (2013) محققان حوزه رادیکال‌سازی را به دو رویکرد تقسیم می‌کند: یکی رویکرد آنگلو ساکسون که به بررسی رادیکال‌سازی شناختی می‌پردازند و رویکرد اروپایی که رادیکال‌سازی سیاسی را مطالعه می‌کند (نویمان، 2013: صص 888-886). چون مدل‌های بسیاری در زمینه رادیکال‌سازی وجود دارد و برخی فقط بر تروریسم جهادی متمرکز هستند، لذا فقط مواردی که مناسب این مطالعه هستند، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
مدل‌های رادیکال‌سازی در مطالب آکادمیک را می‌توان به طور کلی در چهار شکل اصلی خلاصه کرد که شامل مدل‌های هرمی، پله‌ای، جدولی و تسمه‌ای هستند. مدل هرمی که توسط مک کالی و موسکالنکو مطرح شده رادیکال‌سازی را در سه سطح مختلف در نظر می‌گیرد: سطح تابش فردی، گروهی و توده‌ای. رادیکال‌سازی فردی از نظر نویسندگان می‌تواند ناشی از بزهکاری شخصی، اعتراض سیاسی، پیوستن به یک گروه رادیکال و استفاده از عشق و رفتار شخصی نسبت تروریست‌ها باشد. از طرف دیگر رادیکال‌سازی گروهی و توده‌ای در نتیجه گردهم آمدن اعضای همفکر، وجود انزوا یا تهدید، رقابت برای پایگاه حمایتی یکسان، تراکم، تصور منفی دیگران و شهادت است (مک کالی، 2008: ص 418).
نوشته: محمود آیتکین
دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه دیکن، ملبورن، استرالیا
Aytekin, Mahmut (2019), “Radicalisation processes of the Kurdistan Workers Party (PKK): ideology and recruitment tactics”