چه کسی پشت سر پیشرفت‌های ساخت‌و‌ساز در اربیل قرار دارد؟ تقریبا همه پروژه‌های عمده زیرساختی توسط هشت شرکت بزرگ انجام شد: گروه دیار، عقاب، شاهین، کار، نصری، ساندی، ستاره نقره ای و ئستر.
به نوشته‌ی ویکی لیکس، “ارباب” پشت صحنه همه این شرکت ها “قبیله بارزانی” است. گزارش ویکی لیکس را در زیر می‌آوریم که گزارش کنسولگری آمریکا در کرکوک برای وزارت خارجه آمریکا است:
https://wikileaks.org/plusd/cables/06KIRKUK37_a.html
کرکوک. نمایندگی وزارت خارجه.
شماره: 1.4 (b). (d).
1-(C). معرفی و خلاصه. فساد بزرگترین مشکل اقتصادی اقلیم کردستان است. کنترل دو حزب حاکم راه را برای فساد باز می‌کند. این فساد به طایفه خانوادگی و/یا روابط با پیشمرگه متکی است. فساد اقلیم کردستان با چند نفر از “اربابان” سیاسی آغاز می‌شود که قراردادها را در سکوت بین همدیگر تقسیم می‌کنند. بعضی از اعضای نسل جوان و سوم رهبران حزب در ائتلاف با اعضای طرفدار اصلاحات دفتر سیاسی به سوی اصلاحات تشویق می‌کنند. اما تا مسئله کرکوک و تعیین مرزهای اقلیم کردستان نهایی نشود، به نظر می‌رسد تلاش‌های آنها به نتیجه نمی‌رسد.
توجه: اطلاعات این متن از منابع مختلف به دست آمده است: عرب، مسیحی، کرد، ترکمن، تجار و کارگران دور از کشوردر طی شش ماه گذشته. پایان یادداشت). پایان معرفی و خلاصه.
2-بیشترین شکایتی که بیشتر مردم دارند مسئله فساد شدید حزب دموکرات کردستان (پارتی) و اتحادیه میهنی کردستان (یکتی) می‌باشد. بیشتر کردها معتقدند فساد به سطوح مختلف دو حزب حاکم بر اقلیم کردستان رسیده است. یعنی حکومت اقلیم در اربیل و حکومت اقلیم در سلیمانیه. بیشتر مردم فکر می‌کنند این دو حزب برای حفظ پول غیرقانونی خود کنترل بر مردم را شدید کرده‌اند. بنابراین، تصور عمومی این است نبود دموکراسی و فساد در اقلیم کردستان با هم مرتبط هستند.
ماهی از سرش می‌گندد.
3-رقابت‌های بی‌رحمانه بین هر دو حزب حاکم سبب شده تا با ناامیدی نتوانند هواداران خود را نگه دارند و هوادار جدید پیدا کنند. هیچ یک از احزاب نمی‌تواند دیگری را کنار بزند. هیچ کدام فکر نمی‌کند هوادارانش را مسئول فساد بداند. سیستم آنان همانند شوروی سابق است که همه چیز از جمله سیستم قضایی و قانوگذاری تابع دستورات حزبی است و استقلال ندارند. وفاداری ارزش بنیادین است، شایستگی و لیاقت مطروداند. سران احزاب وقتی به قدرت می‌رسند پاداش‌های سنگینی دریافت می‌کنند و هواداران نیز آنان را تشویق و تهییج می‌کنند. بغداد نیز تاکنون این موضوع را نادیده گفته و این نیز کمک می‌کند تا مردم نیز چشمان خود را ببندند. فساد در کردستان از بالا شروع می‌شود.
فساد بر اساس روابط طایفه ای و پیشمرگه است.
4-فساد در اقلیم کردستان طبق مدل ارباب-مشتری است. تفاوت بین هر دو منطقه در میزان آن است. فساد در اربیل به محوریت بارزانی است و در سلیمانیه نیز با محوریت پیشمرگه‌های قدیمی. هسته این فساد روابط “اربابان” است که آن را روابط نهادهای امنیتی می‌دانند. آنان بازی را در دست دارند چون داشتن سلاح یعنی می‌توانند به کنترل خود ادامه دهند. نیروهای امنیتی و شبکه‌های فسادشان نیز به اربابان وابسته‌اند و به ندرت از خطوط حزبی تجاوز می‌نمایند. شرکت‌هایی که در اربیل فعالیت می‌کنند در سلیمانیه فعالیت ندارند و برعکس. این حتی به شرکت‌های مخاراتی نیز تسری پیدا کرده است. به عنوان مثال، آسیاسل در سلیمانیه و کورک در اربیل است. طبق اظهارات یک کرد، سود آسیاسل به صورت 50-50 است نصف برای شرکت و نصف برای اعضای دفتر سیاسی یکتی.
شهرداری‌ها و وزارتخانه‌ها مرکز فساد هستند.
5-بعضی وزرا و وزارتخانه‌ها بدتر از دیگران هستند. در هر دو اقلیم کردستان، شهرداران و وزرا فاسدترین افراد هستند. یکی از موارد این است که در قبال ارائه اسناد و خدمات برای زمین‌های افراد از آنان اخاذی می‌کنند. وزیر و همه مسئولان در قبال امضای اسناد زمین‌هایی که حزب به افرادی می‌دهد از آنان برای خود پول می‌گیرند. وزیر بخشی از زمین را برای خود بخشی را نیز به عنوان هزینه به دوستان خود می‌دهد.
میزان 10 الی30 درصد سهم متداول است.
6-قراردادهای حکومت با فساد همراه هستند. به عنوان مثال، در سلیمانیه فرد نمی‌تواند بدون دادن درصد حتی پروژه را تبلیغ کند. رقابت بین شرکت‌ها لازم نیست چون حجم زیادی پول حول پروژه است و به هر کسی قسمتی خواهد رسید. (توضیح: این ممکن است طول نکشند چون محقل فساد گسترش و تعمیق می‌یابد و سرانجام تقاضا بیش از عرضه خواهد بود). پایان توضیح. شرکت 10% ارزش قرارداد را به “شریک” خود و 10% را به مسئول حکومتی می‌پردازد که مجوز آن را صادر می‌نماید. اگر قرارداد ساخت و ساز باشد، می‌تواند مواد و مصالح بی کیفیت استفاده کند و سود بیشتر کسب نماید. بازرس آن را تایید خواهد کرد و حتی گاهی قبل از دیدن ساختمان آن را تایید می‌کند چون از قبل به او گفته‌اند و پول خود را می‌گیرد. مدیر نیز مبلغی را می‌گیرد تا تاییدیه نمونه‌ها برای آزمایشگاههای حکومتی را بگیرد.
فساد مواد سوختی.
7-فساد در فروش مواد سوخت متداول است. وجود گروههای فروش سوخت در خیابان‌ها تاییدی بر این است. کمبود سوخت و دستکاری در بازار توسط احزاب صورت می‌گیرد تا قیمت سوخت را بالا ببرند. نفت عراق را در ترکیه و سوریه می‌فروشند. به عنوان مثال، در ژانویه 2006 یک شهروند کرکوک داستان یک بازرس جدید را به (IPACO) گفت که متوجه شد یک تانکر از ترکیه می‌آید اما به صورت مشکوک خیلی سنگین است. آن را کنترل نمود متوجه شد تانکر پر از آب است و آن را متوقف کرد. همان روز یک مقام پارتی به این بازرس زنگ زد و گفت تانکر به او تعلق دارد لذا بازرس ناچار شد هم عذرخواهی کند و هم تانکر را آزاد نماید. یعنی آب را با نفت مخلوط می‌کنند.
“من دوست شما هستم” و “این بهترین چیز برای شماست”.
8-هر شرکت بزرگ به یکی از اربابان وابسته است. اگر چنین نبود، خیلی زود با کساد بازار مواجه می‌شد. هر کسی که در شمال سرمایه گذاری کند مورد حمایت کسی قرار می‌گیرد که به صورت مستقیم به حکومت اقلیم وابسته نیست و 10 الی 30 درصد سهم می‌گیرد. اربابان واقعی هرگز خود را علنی نمی‌کنند. در سلیمانیه سه یا چهار نفر و همگی اعضای دفتر سیاسی یکتی اند. اگر کسی بخواهد برای این شرکت‌ها مشکل درست کند و به سمت خود ببرد، یکی از این اعضای دفتتر سیاسی می‌گوید “شرکت برادرزاده ام است”. موضوع حل می‌شود.
فساد اقتصاد را محاصره کرده است.
9-فساد تمام اقتصاد اقلیم کردستان را محاصره کرده است. به عنوان مثال، همه شرکت‌های برجسته آن به صورت عمودی به مقامات تعلق دارند، به عنوان مثال. گروه دیار، گروه ایگل، گروه فالکن، گروه کار، گروه نسری، گروه ساندی، گروه ستاره نقره ای، گروه استرک. این شرکت‌ها در زمینه صادرات-واردات، لجیستیک، املاک، کمک‌های امنیتی فعال هستند. همه این شرکت‌ها به یکی از عوامل محلی و حزبی اربابان اصلی تعلق دارند. در این سیستم فساد عمودی مهم است چون سبب می‌شود شرکت‌های رقیب نتوانند وارد شوند و کنترل را در دست بگیرند. این شرکت‌های وابسته به محافل سیاسی در واردات، بارگیری، حفاظت از بار و محل بارها، خرید و فروش املاک فعال هستند. این توانمندی‌ها سبب می‌شود بتوانند علیه دیگر شرکت‌ها قراردادها را به دست بیاورند.
10-اقتصاد و حکومت اقلیم کردستان در فساد پارتی و یکتی غرق شده است. این به کردهای مناطقی مانند نینوا، صلاح‌الدین و دیاله و کرکوک نیز سرایت می‌کند. ما مطلع شدیم پارتی در کرکوک به خرید زمین تمرکز می‌کند و یکی نیز بر کلاهبرداری در قراردادها. کرکوک که بیشتر در قبضه یکتی قرار دارد در عین حال بایستی گفت وضعیت اقتصادی در آن راکد است. شرکت‌ها منتظر هستند یکی از این طرف‌ها در جنگ پیروز شود تا بتوانند به آن تکیه کنند.
تحولات نسل پارتی می‌تواند این سیستم را تغییر دهد.
11-یک تاجر غربی در اقلیم کردستان به فساد گسترده در این اقلیم اشاره کرد اما افزود بیشتر سران حزبی این اقدام را کاری اشتباه نمی‌دانند. آنها این را جبران همه آنچه در مبارزه با صدام انجام داده‌اند می‌دانند. لایه دوم بعد از بارزانی و طالبانی نیز در این فاسد دست دارند. اما نسل سوم بین کسانی که سهم می‌خواهند و کسانی که قصد پایان دادن به فساد را دارند تقسیم می‌شود. گروه اخیر خود را به نچیروان بارزانی در پارتی و نوشیروان مصطفی در یکتی نزدیک می‌کند. منابع ما نشان می‌دهد نسل‌های بعد از بارزانی و طالبانی در خارج از کشور حساب بانکی، خانه و دارایی قابل‌توجهی دارند. طرفداران اصلاحات می‌دانند تا زمانی که اصلاحات انجام نشود هر آنچه به دست آورده اند از بین خواهد رفت.
توضیح.
12-فساد مشکل اصلی اقتصاد اقلیم کردستان است. فساد سبب می‌شود بیشتر سرمایه‌گذاری مشروع فرار کند (اگر چه کردها این را مالیات می‌نامند نه ابزار ضبط و اخاذی اموال مردم) و تمام مفهوم بازار آزاد و دموکراسی را فاقد مشروعیت می‌کند، حمایت از احزاب اسلامی (کوچک اما در حال رشد) را بیشتر می‌کند، اما افزایش فساد سبب می‌شود تا به راحتی پست خود را از دست ندهند. همچنین، فساد بین کردها باعث ترس اقلیت اعراب، مسیحیان و ترکمن‌ها در کرکوک می‌شود که در این صورت از هر گونه کار دولتی محروم خواهند شد چون همه قراردادها در کنترل هواداران یکتی و پارتی هستند. این یک نگرانی مشروع است و سبب انفجار خشم برای تعیین سرنوشت آتی کرکوک می‌شود. به نظر می‌رسد تا زمانی که سرنوشت کرکوک تعیین نشود و مرزهای اقلیم کردستان نهایی نشوند، این مشکل در کرکوک نیز حل نمی‌شوند. فقط در این صورت هواداران اصلاحات فرصت اجرای اصلاحات را خواهند داشت.