نوشته: گارث جنکینز / منبع: دوهفته نامه: «تحلیلگر ترکیه»
با این که حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک.) و حزب اتحاد موکراتیک (پ.ی.د.) در ایدئولوژی وابسته همدیگر هستند اما از نظر سازمانی مجزا به نظر می رسند. اما اگر چه پ.ی.د. تهدیدی مستقیم برای آنکارا نیست اما در عین حال قدرت روزافزون این گروه در شمال سوریه به صورتی قابل استدلال نه تنها برای آنکارا بلکه برای خود پ.ک.ک. نیز یک چالش است.
تاریخچه
دولت سوریه در طی دهه‌های هشتاد و نود میلادی به پ.ک.ک. اجازه داد تا در این کشور و دره بقا در لبنان پایگاه‌هایی را تاسیس کند. اگر چه تعداد کردهای سوریه به نسبت جمعیت این کشور خیلی کم است اما آنها عضو پ.ک.ک. شدند و برای آن جنگیدند. سوریه در اکتبر سال 1998 و تحت فشار ترکیه عبدالله اوجالان رهبر پ.ک.ک. را از دمشق اخراج نمود و این سازمان را نیز ناچار کرد پایگاه‌های خود را ببندد و پ.ک.ک. نیز پایگاه‌های خود را به قندیل در شمال عراق منتقل کرد. در طی یک دهه بعد، دولت سوریه نیز به ویژه پس از تنش‌های ایجاد شده پس از تظاهرات قومی و ضدحکومتی در شهر قامیشلو در مارس 2004 به سرکوب کردهای خود پرداخت.
در ژوئن سال 2004، پ.ک.ک. پس از 5 سال آتش‌بس باز هم دست به خشونت زد. فهمان حسین یک کرد تبعه سوریه و مشهور به دکتر باهوز اردال به فرماندهی نیروهای مدافع خلق (ه.پ.گ.) شاخه مسلح پ.ک.ک. انتخاب شد. در سال 2009 یک کرد دیگر تبعه سوریه به نام نورالدین خلف محمد با نام سازمانی صوفی نورالدین به جای فهمان حسین آمد. با این که تعداد کل کردهای سوریه در پ.ک.ک. حدود 10 درصد در پ.ک.ک. بود اما آنها همچنان به عضویت و جنگیدن در پ.ک.ک. ادامه دادند.
پ.ی.د. در سال 2003 توسط کردهای سوری هوادار پ.ک.ک. تاسیس شد. در سال 2004 نیز کردهای ایرانی عضو پ.ک.ک. حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) را تاسیس کردند. شکل گیری شاخه‌های سوری و ایرانی با دور شدن شدید آنها از ایدئولوژی اوجالان همراه شد. اوجالان در سال 1978 پ.ک.ک. را به عنوان یک حزب علنا مارکسیست-لنینیست تاسیس کرد. وی در طی سال های پس از 2000 و تحت تاثیر مورای بوکچین نویسنده آنارشیست آمریکایی نوعی کمونگرایی و ایجاد یک نوع «کنفدرالیسم دموکراتیک» با میزان گسترده خودمختاری محلی را مطرح نمود. در تئوری، اوجالان معتقد است گروه جوامع کردستان (ک.ج.ک.) بر اساس یک ساختار هرمی و نماینده کمیته‌ها و مجالس خواهد بود که از سطح خیابانی و روستا آغاز شده و به مجلس و کمیته اجرایی آن خواهد رسید. این مجموعه از مرزهای کنونی بین‌المللی عبور کرده و نه تنها کردها بلکه دیگر جوامع منطقه را نیز شامل خواهد شد. پ.ک.ک.، پ.ی.د. و پژاک در تئوری بخش‌هایی جدا اما برابر در ک.ج.ک. خواهند بود.
تا آغاز بحران سوریه، پ.ی.د. یک سازمان زیرزمینی و با توانایی های خیلی محدود نظامی بود. این وضعیت در تابستان سال 2012 زمانی تغییر یافت که بشار اسد رئیس جمهور سوریه اکثریت نیروهای خود را از مناطق کردنشین در شمال سوریه خارج کرد تا بتواند علیه گروههای شورشی در بقیه نقاط کشور تمرکز نماید. پ.ی.د. با توافق ضمنی دولت مرکزی خلا قدرت در این منطقه را پر کرد و به اعمال قدرت پرداخت. قدرت محدود پ.ی.د. بدین معنا بود که این گروه در بعضی مناطق با اعضای پ.ک.ک. به صورت مستقیم تقویت می‌شد. اما در طی سال‌های 2012 تا 2013 گاهی بین اعضای پ.ی.د. و اعضای پ.ک.ک. تنش هایی ایجاد می‌شد. بعضی کردهای سوریه از رفتارهای استکباری پ.ک.ک. شکایت کردند که به کردهای سوریه به عنوان مطیع خود می‌نگرد. در هنگام عبور از ایست‌های بازرسی اعضای پ.ک.ک. و پ.ی.د. بارها ا همدیگر درگیر شدند.
توضیح مسئله
در ژوئیه سال 2013، پ.ک.ک. فرماندهی ارشد خود را دوباره نو سازماندهی کرد. مراد کاراییلان یک کرد ترکیه و از فرماندهان قدیمی به عنوان رئیس ه.پ.گ. منصوب شد. انتصاب کاراییلان با «ترکی شدن» روزافزون پ.ک.ک. همراه گشت چون کردهای سوریه برای کمک به پ.ی.د. به سوریه برگشتند. در نوامبر سال 2013، پ.ی.د. اعلام کرد سه منطقه حودمختار و در عین حال ناپیوسته را در شمال سوریه تاسیس کرده که مجموعا «روژاوا» نام دارد. در اواخر سال 2012 و در طی سال 2013، شبه ظامیان خود پ.ی.د. موسوم به ی.پ.گ. به مسئولیت‌هایی پرداختند که همان وظیفه سیاستگذاری بود. اما، حملات داعش در اواخر سال 2013 و به ویژه هنگامی که در عمق مناطق کرد در شمال سوریه نفوذ کرد، سبب شد تا ی.پ.گ. خود را به نیرویی تبدیل کند تا بتواند در میدان جنگ با داعش مقابله نماید. این تغییر و تحولات توسط کردهای سوریه صورت گرفت که تجربه جنگی در پ.ک.ک. داشتند اما با انتقال کردهای ترکیه از پ.ک.ک. به ی.پ.گ. نیز تقویت شد. تقریبا همه یگان‌های ی.پ.گ. اکنون تحت فرماندهی جنگجویان باسابقه پ.ک.ک. قرار دارند. درواقع، جنگجویان باسابقه پ.ک.ک. اعم از تبعه سوریه یا ترکیه ستون اصلی ی.پ.گ. را تشکیل می‌دهند که اعضای خود را از مردم کرد سوریه می‌گیرد. با این که آمار دقیقی در دسترس نیست اما تخمین زده می‌شود حدود پنجاه درصد ی.پ.گ. را کردهای ترکیه تشکیل می‌دهند.
توسعه و تحولات ی.پ.گ. زمانی رخ داد که پ.ک.ک. در یک آتش‌بس یکطرفه بود که در مارس سال 2013 و پس از آغاز گفتگوهای مستقیم بین دولت ترکیه و اوجالان انجام شد. اوجالان از سال1999 در ترکیه زندانی است. از دیدگاه پ.ک.ک.، آرایش نیروهای آن در سوریه فرصتی برای تقویت اهداف ایدئولوژیکی اوجالان بود تا مدل تئوریک خود را در روژاوا را اجرا کند و با جنگ با داعش برای خود شهرت بین‌المللی کسب کند.
اما، این حضور نظامی بدین معنا نیز بود که پ.ک.ک. مایل نیست به شورش چندین دهه خود ادامه دهد حتی پس از آن که رجب طیب اردوغان در مارس 2014 مذاکرات با اوجالان را قطع کرد. اگرچه این سازمان سرانجام در تابستان 2015 با قتل دو پلیس در تلافی دخالت ترکیه در یک عملیات انتحاری انجام داد که سی و سه فعال کرد و چپگرای هوادار پ.ک.ک. را در شهر مرزی سوروچ در ژوئیه 2015 کشت و همچنین در تلافی حملات گسترده هوایی علیه مواضع پ.ک.ک. در شمال عراق به دستور اردوغان. این سبب تغییر استراتژی پ.ک.ک. شد.
پ.ک.ک. خوب می‌داند هر گونه دور شدن از منابع خود از سوریه تا ترکیه یعنی مواجه شدن با این اتهام که کردهای سوریه را به عنوان طعمه برای داعش رها کرده است. اما درگیری پ.ک.ک. در سوریه سبب شد تعداد افراد آن به صورتی قابل‌توجه برای درگیری در ترکیه کم شود.
در نتیجه، اگر چه پ.ک.ک. دست به حملات پراکنده به پاسگاه‌های مرزی نظامیان دست زد اما تمرکز اصلی پ.ک.ک. بر استفاده از ابزار منفجره ناگهانی است که به صورت خودروی بمبگذاری شده یا کاشتن بمب کناره جاده است. همچنین، از اوت سال 2015 پ.ک.ک. برای اولین بار در تاریخ خود حملاتی هماهنگ برای کنترل مناطق شهری و روستایی در جنوب شرقی ترکیه را آغاز نمود. نیروهای پ.ک.ک. در شهرها موسوم به یگان‌های مدافع غیرنظامیان (ی.پ.س.) شامل یگان‌هایی کم‌تعداد از جوانان و آموزش دیده شد که بعضی نیز تجربه جنگ خیابانی با داعش در جنگ کوبانی در سال 2014 تا 2015 را داشتند. جنگ کوبانی سبب شد تا تعداد زیادی جوان داوطلب وارد جنگ شوند و اکثرا نیز فاقد آموزش نظامی بودند. در تئوری، هدف پ.ک.ک. جدا کردن مناطقی از حوزه اقتدار آنکارا و اعمال خودمختاری محلی بود که همان «کنفدرالیسم دموکراتیک» مورد نظر اوجاالان بود اما باز هم شکست خورد.
نتیجه‌گیری
از اوایل سال 2015، پ.ی.د. مناطق تحت کنترل خود را گسترش داد از جمله دو کانتون از مجموع سه کانتون را به هم وصل کرد و اکنون تهدید کرد یک نوار متصل در امتداد مرز ترکیه و سوریه را ایجاد خواهد نمود. همچنین، اقداماتی نیز در ایجاد یک ساختار اداری جایگزین در «روژاوا» بر اساس نوشته‌های اوجالان انجام داده است.
دولت ترکیه بارها اصرار کرد که روژاوا تهدید امنیتی برای کشور است و حتی مدعی شد ی.پ.گ. از آن سوی مرز حملات توپخانه ای انجام داده است. درواقع، پ.ی.د. در عصبانی کردن ترکیه سودی ندارد و انگیزه‌ای ندارد تا به آنکارا بهانه حملات نظامی بدهد.
پ.ی.د. از یک دیدگاه خودمحور با هدف کسب بیشترین در حوزه سیاسی و اقتصادی تلاش کرد تا از در دوستی با ترکیه وارد عمل شود نه خصمانه چون «روژاوا» نمی‌تواند سکویی برای پ.ک.ک. جهت حمله به ترکیه باشد. بیشتر مرز بین ترکیه و روژاوا دشت و باز است که کنترل آنها نسبتا آسان می‌باشد. حتی هنگامی که سوریه به صورت فعال از پ.ک.ک. حمایت می‌کرد یعنی در طی دهه های هشتاد و نود شبه‌نظامیان بیشتر از مناطق کوهستانی مرز ترکیه-عراق وارد می‌شدند. تعداد زیادی از شبه‌نظامیان سابق و کنونی در جنگ با داعش یعنی پ.ک.ک. می‌تواند در ی.پ.گ. به صورتی قابل توجه اعمال نفوذ کند. اما ساختارهای اداری منطقه شدیدا از ترکیب محلی است و در اختیار کردهای سوریه است که هیچ ارتباط مستقیم سازمانی با پ.ک.ک. ندارند. اگر اوضاع نظامی سوریه تثبیت شود، به احتمال زیادی تغییر کنترل از ی.پ.گ. به نفع غیرنظامیان خواهد بود.
پ.ی.د. در مارس 2016 ایجاد یک مجموعه خودمختار «روژاوا» موسوم به «فدراسیون شمال سوریه» را اعلام کرد. با این که این اعلام نتوانست توجه بین‌المللی را به خود را معطوف کند، اما سخت بتوان تصور کرد هر گونه درگیری در سوریه بتواند بدون تحولی در وضعیت موجود حل شود. اکنون پ.ی.د. به تنها نیروی کنترل‌کننده در مناطق کرد تبدیل شده است. اما این یک چالش جدی برای امنیت آنکارا می‌باشد. هر گونه پایان جنگ در سوریه یعنی افزایش تعداد جنگجویان پ.ک.ک. برای شورش در ترکیه. البته بعد روانی مسئله را نیز نباید فراموش کرد. هر گونه تحکیم این وضعیت در سوریه می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر کردهای ترکیه نیز داشته باشد تا به دنبال خودمختاری باشند. اما این برای رهبران پ.ک.ک. در قندیل نیز احساسی مغشوش خواهد داشت. علی رغم ادعای پ.ک.ک. مبنی بر برابری، به پ.ی.د. به عنوان مطیع نگاه می‌کند. در نتیجه، هر گونه رضایت به تحکیم قدرت پ.ی.د. در شمال سوریه یعنی خود پ.ک.ک. نیز می‌خواهد همان موفقیت را در ترکیه کسب کند.