همه‌پرسی استقلال در کردستان عراق به‌عنوان میراث مسعود بارزانی، از سه سال پیش، سبب خشم همه همسایگان، از جمله دولت مرکزی بغداد شد. مخالفت با اقدامات وی عواقب مصیبت‌باری را برای این منطقه خودمختار به بار آورد، چون این اقدام باعث شد دولت عراق برای حمله به استان كركوك تحریك شود و در ادامه به عامل معضل بودجه بین (اقلیم کردستان) و دولت مركزی منجر شد.
اما هنگا‌می که همه کشورهای جهان نسبت به این اقدام جسورانه بارزانی اعتراض کردند، دولت بنیامین نتانیاهو در اسرائیل این حرکت را تشویق می‌کرد. این موضع نشان‌دهنده چندین دهه بی سر و صدا بین اسرائیل و اربیل بود، که چندین دهه قبل آغاز شد. حتی شاید این موضع باعث ایجاد احساس امنیت کاذب در کردها شد، و انتظار داشتند حرف به عمل تبدیل شود و اسرائیل برای مقابله با مخالفت آنان، به کمک آنان بیاید.
اسرائیل از نتیجه همه‌پرسی برگزار شده در 25 سپتامبر 2017 که طی آن اکثریت قریب به اتفاق کردهای عراق به جدایی از بغداد رای مثبت دادند، استقبال کرد. همزمان با رای عراق، شهروندان اسرائیلی در خیابان‌ها جشن می‌گرفتند و پرچم‌های اسرائیل در سراسر اقلیم کردستان به اهتزاز درآمد. در این مقاله، به تاریخچه و تاثیر دیپلماتیک روابط اسرائیل و کردها، دلیل حمایت اسرائیل و معنای حمایت اسرائیل از همه‌پرسی کردهای منطقه خواهم پرداخت.
پشتیبانی اسرائیل
از زمان گسترش داعش در تابستان 2014، رهبران اسرائیل به صورت علنی از حق کردها را برای داشتن یک کشور مستقل در کردستان عراق حمایت کردند. این رهبران شامل شیمون پرز، رئیس‌جمهور سابق، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر، و آویگدور لیبرمن وزیر امور خارجه (وزیر دفاع فعلی) بودند. نتانیاهو دست به هر اقدامی زد، کاری که واکنش‌های شدید بین‌المللی را برانگیخت. رهبران حکومت اقلیم کردستان در شمال عراق از کسب حمایت اسرائیل خوشحال شدند، چون سعی کردند استقلال را قبل از عقب‌نشینی نیروهای آمریکا از عراق به‌دست آورند. با این حال رهبران کُرد نتوانستند آشکارا از تشویق اسرائیل استقبال کنند و این نیز از ترس عواقب ناشی از آن از سوی همسایگان‌شان بود، که اغلب – و به درستی- آرزوها برای استقلال کردستان را با صهیونیسم پیوند می‌دهند.
روابط اسرائیلی و کردی به دهه‌ها قبل باز می‌گردد. بن‌گوریون، نخست‌وزیر سابق اسرائیل، در تلاش برای ایجاد اتحاد با ملت‌های غیر عرب در سراسر خاورمیانه، برنامه‌ای به نام «دكترین پیرامون» تدوین كرد كه به آنها كمك می‌كند تا با مخالفت اعراب برای تشكیل دولت اسرائیل مقابله کنند. این سیاست، ملت‌های غیر عرب مانند کردها، ایران و ترکیه را هدف قرار داد. با گذشت زمان، ایران به جای یک متحد احتمالی، به بدترین کابوس برای اسرائیل تبدیل شد و ترکیه نیز کشوری است که با اسرائیل روابط دارد، اما قابل اعتماد نیست. از طرف دیگر، کشورهای عربی عادی‌سازی روابط خود با اسرائیل را آغاز کرده‌اند و به شدت با آن مخالفت نمی‌کنند. آنچه امروز از این سیاست باقی مانده، روابط خوب بین اسرائیل و کردستان عراق است. اسرائیل، به عنوان بخشی از دکترین پیرامون، در طول مدت ریاست ملا مصطفی بارزانی- پدر مسعود بارزانی معمار همه‌پرسی استقلال- با او ارتباط برقرار کرد. در نتیجه این تلاش‌ها، مصطفی بارزانی دو بار رسما از اسرائیل دیدار كرد، یکبار در 1968 و بار دیگر در سال 1973. با این حال، كردها هیچ حمایت قاطعی از اسرائیل یا خصومت علیه فلسطینی‌ها را از خود نشان ندادند. آنان از یافتن یک متحد خوشحال بودند، اما ترجیح دادند روابط خود را مخفی نگه دارند.
روابط اسرائیل با رهبران کُرد عراق در سال‌های اولیه قدرت حزب بعث در عراق از سال 1968 تا 1975 به اوج خود رسید. ملا مصطفی بارزانی در آن زمان شورشی علیه رژیم صدام را هدایت می‌کرد و طی آن کردها به طرز وحشتناکی سرکوب شدند. ماموران امنیتی و اطلاعاتی اسرائیل با آموزش نظامی، کمک‌های مالی و بشردوستانه به کردها از کردها حمایت کردند. همزمان نیز اطلاعات بیشتری در مورد عراق و ساختارهای آن از داخل کسب نمودند. اسرائیل از این اتحاد برای جمع‌آوری اطلاعات و اعزام ماموران به مناطق همسایه بهره‌برداری کرد. اگرچه روابط بارزانی و اسرائیل کاملا مخفیانه باقی مانده بود، اما علنا برای هر دو طرف مفید واقع شد.
در آن زمان، رژیم بعث کردها را متهم کَرد می‌خواهند «اسرائیل دوم» را ایجاد کنند، و به دلیل قبول کمک صهیونیست‌ها به کردها حمله کردند. رهبران کُرد عراق همچنان روابط خوب خود با اسرائیل را محرمانه نگه داشتند، چون از واکنش‌های تند همسایگان خود که با اسرائیل دشمن هستند، می‌ترسند و بدین ترتیب دیگر حمایت‌های خارجی خود را از دست بدهند. به نظر می‌رسید خود اسرائیل نیز با این رابطه پنهان موافق است، زیرا از درگیری مستقیم نظامی در منطقه بیزار است، و اسرائیل به کردها کمک کرده تا در عوض، واشنگتن را متقاعد کند از آنها نظامی حمایت کند، و بنابراین اسرائیل- در پشت پرده- نقش مهمی در ایجاد منطقه خودمختار کردستان عراق ایفا کرد. اسرائیل از آن زمان در کردستان عراق نفوذ داشته و از آن برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کند، با رهبران احزاب در حکومت اقلیم کردستان دیدار کرده، از کانال‌های اقلیم کردستان استفاده نموده تا بتواند از کردهای ایران با هدف جدایی‌طلبی حمایت مالی کند.
استخبارات، نفت و برنامه اودد یینون در سال 1982
دلیل اصلی علاقه اسرائیل به کردستان عراق کاملا معلوم است. از نظر ژئوپلیتیکی، به راحتی مکان مناسبی برای سرمایه‌گذاری است. کردستان عراق با جمهوری اسلامی ایران، دشمن اسرائیل، مرز مشترک دارد. این منطقه همچنین با ترکیه هم‌مرز است، که اسرائیل روابط همراه با فراز و نشیب- گاه خوب و غالبا دردسرساز- با آن دارد. فراموش نکنیم نگاه دولت مرکزی عراق نیز درمورد اسرائیل کاملا مثبت نیست. به راحتی می‌توان فهمید که چرا کردستان عراق منطقه‌ای است که اسرائیل می‌خواهد در آن سرمایه‌گذاری کند. کردستان عراق پایگاه اصلی بسیاری از سازمان‌هایی است که دشمنان اسرائیل را هدف قرار می‌دهند و دولت اقلیم کردستان اطلاعات بسیار مورد نظر را به آنها ارائه داده است.
کردستان عراق گرچه رسما یک اقلیم می‌باشد اما به دلیل رقابت بین احزاب کُرد از هم پاشیده است. اگرچه از نگاه بیرون، دارای یک حکومت است، اما این اقلیم به مرزهای نانوشته تقسیم شده است. حزب دموکرات کردستان (پارتی) بر استان‌های دهوک و اربیل حکومت می‌کند، در حالی که استان‌های سلیمانیه و حلبچه بیشتر تحت کنترل اتحادیه میهنی کردستان (یکتی) و گوران قرار دارند. دلیل اصلی «چرایی» حمایت اسرائیل از همه‌پرسی‌ای که با مخالفت قسمت زیادی از احزاب دیگر کُرد مواجه شد در اینجا نهفته است.
در حالی که بارزانی و حزب دموکرات کردستان احتمالا طرفدار اسرائیل در منطقه است، اما یکتی و گوران گرایش بیشتری به سمت ایران دارند. پیش از همه‌پرسی، یکتی و گوران از نظر سیاسی در حال افزایش قدرت خود بودند. این دو حزب حمایت كردها راکسب حمايت كردند چون مردم، حزب دموکرات کردستان را مسئول مشکلات اقتصادي ناشي از فساد، نبود امکانات و ناامني اجتماعي مي‌دانند. ظهور نیروهای طرفدار ایران در یک محیط دوستانه قبلی می‌تواند موارد گزارش شده استفاده اسرائیل از خاک اقلیم کردستان برای جمع‌آوری اطلاعات و عملیات مخفی را به میزان قابل توجهی دشوار کند، و حتی می‌تواند یک متحد مفید قدیمی خود را از دست بدهد.
باید دقت کنیم در مورد حمایت اسرائیل از «یک مردم بدون دولت که از دیگری حمایت می‌کند» اشتباه نکنیم، اقدامی موازی که اغلب در غرب صورت می‌گیرد. اشتیاق اسرائیل به استقلال کردستان ارتباط چندانی با دلسوزی نسبت به کردها، چه در عراق و چه در مناطق دیگر ندارد، چون می‌خواهد جای پای خود را در خاک دشمن حفظ کند. در حقیقت، حتی اسرائیل، دولتی که با اشغال بی رحمانه و آپارتاید تاسیس شده و ادامه دارد، نمی‌تواند برای حمایت از آزادی کردها یا هر گروه دیگر از مردم در جهان، قهرمان تصور شود.
اسرائیل نه تنها خود مردم فلسطین در سرزمین‌های اشغالی را انکار می‌کند، بلکه سابقه طولانی حمایت فعالانه از کودتاهای خونین نظامیان و جنایتکاران در آمریکای مرکزی و جنوبی و دوره رژیم آپارتاید سابق در آفریقای جنوبی دارد. همچنین، اسرائیل در طول تاریخ خود از هیچ جنبشی که برای آزادی ملی تلاش می‌کند حمایت نکرده است.
اسرائیل علاوه بر حفظ جای پای خود در خاک دشمن و جمع‌آوری اطلاعات، دلایل دیگری نیز برای حمایت از کردهای عراق دارد. در زمان برگزاری همه‌پرسی، اسرائیل نیازهای نفتی خود را از کردستان عراق وارد کرد. این واردات برای اسرائیل بسیار مهم بود، زیرا به کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس دسترسی نداشت. ایجاد یک کشور مستقل کردی در خاورمیانه کاملاً منطبق با برنامه 1982 اودد یینون برای خاورمیانه است، که از تقسیم جهان عرب در راستای خطوط قومی و فرقه‌ای برای تقویت اسرائیل و گسترش هژمونی آن حمایت می‌کند. یینون، عراق با ثروت نفتی‌اش را یکی از بزرگترین تهدیدها برای اسرائیل می‌دانست. او معتقد بود جنگ ایران و عراق باعث تجزیه عراق خواهد شد، و تجزیه آن باید هدفی استراتژیک برای اسرائیل باشد، و خواهان سه مرکز قومی قدرت، شیعیان در بصره، سنی‌ها در بغداد و کردها به پایتختی موصل را خواستار شد، یعنی هر منطقه در امتداد خطوط تقسیمات اداری امپراتوری عثمانی سابق باشد.
حمایت اسرائیل از جدایی کردها از عراق، تجزیه در جهان عرب را تحریک می‌کرد، چیزی که می‌تواند باعث ایجاد تفرقه، درگیری و حتی جنگ شود، دقیقا همان چیزی که اودد یینون می‌خواست. به نظر می‌رسد خاورمیانه‌ای که دچارتفرقه شده باشد و فرقه‌های مسلمان با یکدیگر درگیر شوند تهدیدی برای اسرائیل نخواهد بود. همانطور که مدتها پیش ژول سزار گفته است، «تفرقه بینداز و فتح کن.»
آخرین دلیل قابل ذکر این است که چگونه کردها را از شباهت منطقی با مردم فلسطین دور کنند. اسرائیل در حمایت و اعلام مشتاقانه خود از استقلال کردستان، آشکارا تلاش کرده تا شباهت‌هایی بین تاریخ خود و مبارزات کردها برای تاسیس یک دولت ارائه کند. اسرائیل تلاش کرد تا با این اقدام، موارد مشابه و به موازات مبارزات کردها و فلسطین را پاک کند.
آیا حمایت اسرائیل به کردها کمک کرد؟
حمایت اسرائیل کمکی به کردها برای رسیدن به استقلال نکرد. در عوض، حمایت عمو‌می اسرائیل برای کسانی که می‌خواستند جنبش استقلال‌طلبی کردستان را فاقد مشروعیت و شیطانی و کردها را خائن معرفی کنند، اعلام همه‌پرسی را عنوان اسرائیل جدید، و حمایت اسرائیل به عنوان تلاشی برای ایجاد «اسرائیل بزرگ» می‌نامند فرصت داد. موضع اسرائیل در واقع با ارائه توجیه بیشتر به اتحاد فوری عراق، ترکیه و ایران برای خنثی کردن هرگونه حرکت به سوی استقلال کردستان و مبارزه با صهیونیسم در منطقه کمک کرد. زبان کاملا شفافی که رهبران آن کشورها استفاده کردند، هیچ شکی در افکار آنها باقی نگذاشت. همانطور که نوری مالکی معاون وقت نخست‌وزیر عراق چند روز قبل از همه‌پرسی اظهار داشت: «ما اجازه تاسیس اسرائیل دوم را در عراق نمی‌دهیم.» این تکرار کلماتی بود که بعثی‌ها دهه‌ها پیش، زمانی که اسرائیل به طور نظامی به مبارزات کردها علیه بغداد کمک می‌کرد، بیان کردند.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه هرگز اتهام علنی آشکارا علیه اسرائیل را مخفی نمی‌کند و با اشتیاق نسبت به مواضع اسرائیل اظهار نظر کرد. او موساد را به دست داشتن در همه‌پرسی متهم كرد و از رهبران كردستان خواست كه از خواب خود بیدار شوند. ملی‌گرایان ترکیه در واکنش به همه‌پرسی در بیرون از سفارت اسرائیل علیه تشکیل «اسرائیل دوم» تظاهرات کردند. کردهای عراق تقریبا رابطه خوب خود با ترکیه و بزرگترین شریک تجاری خود را از دست دادند.
آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، نیز اظهار داشت که «اسرائیل و آمریکا از اسرائیل دوم، کردستان مستقلی سود می‌برند». مدت کوتاهی پس از آنکه نیروهای عراقی در 16 اکتبر، کرکوک را از کردها گرفتند، محمد گلپایگانی اعلام کرد که «آمریکا و اسرائیل توطئه‌ای برای تاسیس اسرائیل دوم را در کردستان ایجاد کردند… اما فرمایشات مقام معظم رهبری و فداکاری سردار سلیمانی این دسیسه‌ها را متوقف کرده و کرکوک بدون ریختن یک قطره خون آزاد شد.»
حمایت اسرائیل ممکن است در مراحل قبل از همه‌پرسی و در طی خود رویداد نقش مهمی داشته باشد، و باعث افزایش روحیه کردها شد، اما کردها علنا انتظارات غیرواقعی از اسرائیل داشتند. اسرائیل موفق نشد موضع واشنگتن در مورد همه‌پرسی را تغییر دهد. ایالات متحده – که آنها امیدوار بودند تحت تأثیر اسرائیل از کردها حمایت کند – نه تنها از همه‌پرسی حمایت نکرد بلکه در درگیری بین کردستان و عراق، نیز در کنار دولت بغداد قرار گرفت. هنگا‌می که پس از همه‌پرسی، درگیری‌های نظامی بین بغداد و اربیل آغاز شد، بسیاری از کردها امیدوار بودند که اسرائیل بتواند کمک کند تا حملات عراق خنثی شود، اما بدیهی است که چنین اتفاقی رخ نداد.
شکست همه‌پرسی تنها یک نتیجه واقعی داشت، این اطمینان را به کشورهای اطراف داد که «اسرائیل دوم» در آینده نزدیک تاسیس نخواهد شد.
این مقاله با همکاری «شورای ایرانی دفاع از حقیقت» نوشته شده است.
منابع:
“Netanyahu expresses support for Kurdish independence”. Los Angeles Times. 29 June 2014. Retrieved 30 June 2014.
“Israel becomes first state to back an independent Kurdistan”. The Telegraph. 14 September 2017. Retrieved 9 October 2017.
The periphery doctrine, the alliance with Barzani, military and financial support, intelligence gathering
Trita Parsi (2007). “Treacherous Alliance: The Secret Dealings of Israel, Iran, and the U.S.” (PDF). New Haven, Connecticut: Yale University Press. p. 1. Archived from the original (PDF) on 12 April 2015. Retrieved 6 November 2015.
Nader Entessar (2010). Kurdish Politics in the Middle East. p. 161. ISBN 9780739140390. Retrieved 13 January 2013.
“Israel accused of covert Kurdish operations”. Sydney Morning Herald. 22 June 2014.
“Israelis ‘train Kurdish forces’”. BBC News. 20 September 2016.
“Israeli NGO delivers aid to refugees in Iraq”. The Times of Israel.
Reisinezhad, Arash (2018-08-10). The Shah of Iran, the Iraqi Kurds, and the Lebanese Shia. ISBN 9783319899473.
Israel imports Iraqi-Kurdish oil
https://www.haaretz.com/report-israel-a-major-buyer-of-oil-from-iraq-s-kurds-1.5390390
https://www.theglobeandmail.com/news/world/world-insider/oil-exports-point-to-long-secret-relationship-between-israel-and-iraqi-kurds/article19357688/
https://www.middleeasteye.net/fr/news/majority-israeli-oil-imports-may-kurdistan-reports-1773332757
The Yinon Plan; and how Israel wants to divide the Middle East by war
Shahak, Israel; Yinon, Oded (1982). Shahak, Israel (ed.). The Zionist Plan for the Middle East. Belmont, Massachusetts: Association of Arab-American University Graduates.
Yinon, Oded (1982a). Shahak, Israel (ed.). “Making the Arab World Collapse”. Journal of Palestine Studies (44–45): 209–214. JSTOR 2538350.
Ahmad, Muhammad Idrees (2014). The Road to Iraq: The Making of a Neoconservative War. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-748-69304-7.
Heard, Linda S. (26 April 2006). “Is the US Waging Israel’s Wars?”. CounterPunch. Retrieved 9 October 2016.
Reactions to the referendum and the aftermath
https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-kurds-referendum-erdog-idUSKCN1C32YG
https://mepc.org/journal/erdogans-backsliding-opposition-krg-referendum
https://www.mei.edu/publications/iran-rejects-kurdish-vote-threatens-punish-erbil-over-israeli-project
https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2017/09/iran-kurdistan-iraq-referendum-reaction-airspace-closure.html
“PUK’s latest statement on the attacks against Kirkuk”. ANF News. Archived from the original on 26 October 2017. Retrieved 26 October 2017.
“Turkey, Iran Voice Opposition To Kurdish Independence Vote in Rare Visit”. Radio Free Europe/Radio Liberty. 17 August 2017. Retrieved 21 August 2017.
Raya Jalabi; Ulf Laessing (14 September 2017). “Western powers press Iraq Kurd leaders to shelve ‘very risky’ independence vote”. Reuters. Retrieved 15 September 2017.
Azad Laskari (15 September 2017). “‘200,000 Jews Will Settle Kurdistan’: Turkey Turns to Fake News to Discourage Kurdish Referendum”. Haaretz. Retrieved 18 September 2017.
“Iraqi and foreign reactions to Kurdish referendum plan”. Kurdistan24. 9 June 2017.
“Iraq halts flights to Kurdistan Region”. BBC News. 29 September 2017.
“Iran and Iraq to hold joint border drills”. Al Jazeera. 30 September 2017.
“A new war in Iraq, now between Shia Arabs and Kurds”. The Economist. 16 October 2017.
Martin Chulov. “Kurdish forces abandon long-held lands to Iraqi army and Shia fighters”. The Guardian, 17 October 2017.