دکتر ریباز قربانی‌نژاد، دکتری جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک در مصاحبه با دیدبان حقوق بشر کوردستان ایران در مورد علل عدم حضور نمایندگان کُرد عراقی در جلسه تاریخی پارلمان عراق برای تصویب خروج نیروهای آمریکایی از این کشور و همچنین چرایی روابط نزدیک اربیل- واشنگتن از جمله دیدار اخیر نچیروان بارزانی با دونالد ترامپ در حاشیه اجلاس داووس، به نکات جالب توجهی اشاره کردند.
این کارشناس مسائل منطقه معتقد است که هراس از حضور مجدد داعش و ضعف نظامی و تسلیحاتی کردها در قیاس با دولت مرکزی و سایر گروه‌های شبه‌نظامی، واهمه احزاب کردی از تغییر قانون اساسی عراق و احتمال ایجاد ساختار متمرکز، از جمله دلایل احزاب کردی برای اتخاذ مواضع اخیر بوده است. مشروح مصاحبه خواندنی ما با ریباز قربانی‌نژاد، دکتری جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
آقای دکتر، از اینکه وقت خود را در اختیار ما گذاشتید، بسیار ممنونم. در ابتدای امر، لطفا یک تصویر کلی از ساختار سیاسی عراق و چرایی تثبیت این ساختار، در اختیار ما بگذارید.
عراق به‌عنوان یک کشور با یک ملت واحد که دارای آرمان سیاسی مشترک، جهان‌بینی، آینده‌نگری و منافع ملی یکسان باشد، هنوز شکل نگرفته است. این کشور که به خاطر مصلحت‌اندیشی بریتانیا بعد از جنگ جهانی اول از ترکیب سه اقلیم متفاوت و سه ولایت جداگانه امپراطوری عثمانی تشکیل یافت، هنوز تا رسیدن به مفهوم دولت- ملت فاصله زیادی دارد. در نتیجه احزاب سیاسی فعلی عراق نیز به پیروی از ساختار ناهمگن داخلی بیشتر نگاه منطقه‌ای و محلی به مسائل کلان ملی دارند و این امر در مورد همه احزاب سیاسی عراق صدق می‌کند و فقط مختص احزاب کرد نیست.
می‌دانیم که نمایندگان کُرد در جلسه رای به خروج نیروهای آمریکایی از عراق، غایب بودند. شرایط آن کشور نیز در آن مقطع به دلیل ماجرای فرودگاه بغداد و خشم مردم عراق، بسیار خاص و بحرانی بود. لذا همه انتظار داشتند احزاب مختلف و قومیت‌های گوناگون، یکصدا در برابر آمریکا موضع بگیرند. اما این اتفاق رخ نداد. به نظر شما چرا نمایندگان کُرد در جلسه پارلمان عراق غایب بودند؟
به نظر می‌رسد که علت این امر را باید در ساختار سیاسی کشور عراق بررسی کرد. با توجه به پاسخ سوال اول شما، با آن نگاه می‌توان عدم حضور نمایندگان کرد پارلمان عراق را در جلسه‌ای که منجر به تصویب خروج نیروهای آمریکایی از این کشور شد را تحلیل و تبیین کرد. البته باید ذکر کرد که علاوه بر احزاب کُرد، نمایندگان بلوک سنی عراق هم در جلسه فوق‌الذکر حضور نداشتند و به نوعی می‌توان گفت که آنها هم در شرایط کنونی همچون کردها موافق خروج نیروهای امریکایی نیستند.
هراس از قدرت‌یابی مجدد داعش و نیروهای بنیادگرای اسلامی در عراق، بیم مداخله کشورهای همسایه و قدرت‌های منطقه‌ای در روند تحولات عراق، ضعف نظامی و تسلیحاتی کردها در قیاس با دولت مرکزی و سایر گروه‌های شبه‌نظامی، واهمه احزاب کُردی از تغییر قانون اساسی عراق در راستای ایجاد یک ساختار سیاسی متمرکز که در نهایت به ایجاد دیکتاتوری اکثریت ختم شود، وامدار بودن کردها به امریکا در زمان تاسیس منطقه پرواز ممنوع در شمال عراق در سال 1991 میلادی که در نهایت منجر به تاسیس حکومت اقلیم کردستان شد، و .. را می توان از دلایل کردها برای عدم حضور در این جلسه و عدم موافقت با خروج نیروهای امریکایی برشمرد.
آیا این غیبت، ناشی از مصلحت اندیشی‌های سیاسی بوده و یا واقعا اقلیم مایل به خروج آمریکا از عراق نیست؟
به نظر من غیبت کردهای عراق در جلسه پارلمان ناشی از واقع‌نگری سیاسی آنها بوده است نه مصلحت‌اندیشی احزاب کردی. در شرایط کنونی که عراق دچار بی‌ثباتی و هرج و مرج است، یک جریان قوی ملی‌گرایی عراقی در بین عرب‌های عراق شکل گرفته است که این روند ممکن است به تغییر قانون اساسی و ساختار سیاسی آن منجر شود. واقعه‌ای که در شعارهای تظاهرکنندگان ماه‌های اخیر مرکز و جنوب این کشور نیز مشاهده شد. لذا بر اساس آن رخدادها، خروج نیروهای امریکایی به نفع کردها نیست.
معمولا نمایندگان کُرد عراقی در پارلمان در مورد موارد مختلفی مانند بودجه اقلیم، همه‌پرسی سال 2017، کمک‌های مالی و تسلیحاتی دولت به نیروی پیشمرگه و… اختلاف نظر دارند. اما چرا در این مورد خاص، متحد بودند؟
وجود رویه واحد و یکسان در بین نمایندگان کرد عراق در رابطه با این قضیه به این علت است که سپهر سیاسی کردستان عراق در آینده متاثر از این واقعه می‌شد. در نتیجه نمایندگان احزاب مختلف پوزوسیون و اپوزوسیون کردستان، اسلامی و سکولار، اکثریت و اقلیت در این مورد خاص نظر یکسان و مشابهی داشتند. احزاب کردی با گرایش‌های متفاوت از پیامدهای نامشخص سیاسی و امنیتی که در نتیجه خروج نیروهای امریکایی از عراق پدیدار می‌شد و می‌توانست وضعیت کنونی اقلیم کردستان را دچار نوسان سازد، در هراس بودند و به همین خاطر با اجماع نظر نخبگان سیاسی کردستان عراق در جلسه مذکور مشارکت نداشتند.
تاثیر خروج احتمالی آمریکا از عراق، بر روابط بغداد- اربیل چه خواهد بود؟ آیا ممکن است اربیل راساً به ادامه همکاری با آمریکا حتی با وجود مخالفت دولت مرکزی عراق اقدام نماید؟
خروج احتمالی امریکا از عراق، روابط بغداد و اربیل را متشنج خواهد ساخت. زمینه ها و بسترهای متعدد تنش‌زا و بحران‌آفرین بین اربیل و بغداد وجود دارند. اختلاف بر سر مناطق مورد منازعه در استان‌های کرکوک، موصل و دیاله که قرار بود بر اساس ماده 140 حل و فصل شود، اختلاف بر سر تقسیم بودجه، اختلاف در زمینه صادرات نفت و سرمایه‌گذاری شرکتهای بین‌المللی در نفت و گاز، اختلاف در نوع مراوده با همسایگان و کشورهای خارجی و همچنین اختلافات هیدروپلیتیکی بین اربیل و بغداد که این مورد اخیر در سال‌ها و دهه‌های آینده تشدید خواهد شد، تنها بخشی از عوامل ایجاد کننده تنش و منازعه بین دولت ناحیه‌ای کردستان با دولت مرکزی عراق هستند. به همین خاطر اقلیم کردستان ممکن است برای حفظ موازنه قدرت در سطح ملی و منطقه‌ای به همکاری با نیروهای امریکایی ادامه دهد.
احتمال تشویق اقلیم توسط آمریکا برای حرکت به سوی استقلال، از دید شما به چه میزان است؟
این امر را نمی‌توان تک‌بعدی تحلیل کرد. استقلال کردستان عراق به متغیرهای متعددی در سطوح داخلی، ملی، منطقه‌ای و جهانی بستگی دارد. با این وجود، ایالات متحده بحث استقلال کردستان عراق را به عنوان یک ابزار فشار در سیاست‌گذاری خارجی خود با عراق و همچنین با ترکیه، ایران و سوریه مد نظر قرار داشته و در مواقع لازم از آن بهره‌برداری می‌کند.
امکان دارد مانند همه‌پرسی سال 2017، آمریکا باز هم در لحظات حساس، حمایتی از کردها نکند؟
در روابط بین‌الملل چنین چیزی بعید نیست. به قول معروف، دوستی‌ها و دشمنی‌ها در روابط بین دولت‌ها پایدار نیست، بلکه منافع ملی پایدار است. در فروپاشی جنبش کردی عراق در سال 1975 میلادی که پس از قرارداد الجزیره بین دو کشور ایران و عراق رخ داد، نیز این امر اتفاق افتاد و امریکا در آن لحظه حساس حمایت خود را از کردهای عراق دریغ کرد. از این رو هیچ بعید نیست که با تغییر رویه سیاست خارجی امریکا و نیز تغییر رویکرد ژئوپلیتیکی این کشور از غرب آسیا به سمت شرق آسیا، یکبار دیگر کردهای عراق را بدون پشتوانه رها سازد.
تاثیر رای نمایندگان اقلیم، در آینده روابط اقلیم کردستان با بغداد را چگونه تحلیل می‌کنید؟
قطعا این امر بر آینده روابط احزاب کرد با احزاب شیعی عراق که موافق خروج نیروهای امریکایی بودند، تاثیر منفی خواهد گذاشت. با این حال، در شرایط فعلی موارد متعددی از زمینه‌های همکاری بین اربیل و بغداد وجود دارد که آنها را همچنان در کنار یکدیگر نگه خواهد داشت. ضمن آنکه احزاب و گروه‌های کردی هم در زمینه نوع و چگونگی رابطه با بغداد با هم اتفاق نظر ندارند که بتوان با یک شاخص، تاثیر این واقعه را بر آینده روابط دو طرف سنجید.