اولین مورد حقوق کودکان که در زمان جنگ و منازعات مسلحانه به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد، حق حفاظت از زندگی و سلامت آنان است
مقدمه
جنگ‌ها و تعارضات مسلحانه همواره یکی از آفات و چالش‌های اساسی بشر بوده‌اند. در این میان، کودکان به عنوان قشر آسیب‌پذیر و بی‌دفاع جامعه، تحت تأثیرات منفی فزاینده‌ای قرار می‌گیرند. حقوق کودکان در شرایط جنگی موضوعی پیچیده و حائز اهمیت است که نیاز به توجه و بررسی دقیق دارد. در این یادداشت کوتاه به بررسی موارد حقوق کودکان در وضعیت جنگی یا منازعات مسلحانه پرداخته خواهد شد و تأثیرات این تعارضات بر زندگی و آینده این قشر مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.
مفهوم و تعریف حقوق کودکان
حقوق کودکان به مجموعه‌ای از حقوق اطلاق می‌شود که بر اساس کنوانسیون حقوق کودکان سازمان ملل متحد (۱۹۸۹) تعیین شده است. این کنوانسیون به‌عنوان سندی بین‌المللی، متعهد به حمایت از حقوق کودکان در تمام زمینه‌ها شده و اصولی همچون عدم تبعیض، منافع عالی کودک و حق بیان نظرات را به رسمیت می‌شناسد.
کنوانسیون حقوق کودکان
کنوانسیون حقوق کودک برای تضمین حقوق بشر همه کودکان وجود دارد. کودکان از بابت این که حقوق بشر دوستانه آنها رعایت شود، به‌طور ویژه وابسته به بزرگسالان هستند. این به آن معنی است که آنها در یک وضعیت آسیب‌پذیری زندگی می‌کنند. دراین کنوانسیون آمده است که همه کودکان افراد منحصر به فرد با حقوق منحصر به فرد خود هستند. کنوانسیون حقوق کودک همچنین بر کودک منفرد تأکید دارد. کودکان افراد منحصر به فرد هستند، با نیازها، علایق و دیدگاه‌های فردی. کنوانسیون حقوق کودک شامل حقوقی است برای همه کودکان و تا رسیدن به سن ۱۸ سالگی اعتبار دارد. این حقوق برای مثال شامل محافظت کودکان در جنگ و محافظت در مقابل بدرفتاری می‌باشد. کنوانسیون حقوق کودک شامل ۵۴ ماده است. همه ماده‌ها دارای اهمیت یکسان هستند. اما در آن چهار ماده مهم وجود دارد که اصول بنیادی کنوانسیون حقوق کودک هستند:
- ماده ۲ می‌گوید که همه کودکان به یک اندازه ارزش دارند و از حقوق یکسانی برخوردارند. هیچ کودکی نباید مورد تبعیض قرار بگیرد.
- ماده ۳ در مورد منافع کودک است. سیاستمداران، ادارات و محکمه‌ها همیشه باید در همه تصمیم‌گیری‌ها که بر کودکان تاثیر می‌گذارد، به آنچه که به نفع کودک است، فکر کنند.
- ماده ۶ به حق همه کودکان برای زندگی و رشد اشاره دارد.
- ماده ۱۲ تاکید کرده که کودکان حق دارند نظرات خود را ابراز کنند و بزرگسالان نیز به حرف‌های کودکان توجه کنند.
موارد حقوق کودکان در جنگ و منازعات مسلحانه
اولین مورد حقوق کودکان که در زمان جنگ و منازعات مسلحانه به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد، حق حفاظت از زندگی و سلامت آنان است. طبق کنوانسیون حقوق کودک، هر کودک به‌ویژه در زمان جنگ حق دارد از زندگی، سلامت و بهداشت خود محافظت کند. متاسفانه، بر اثر درگیری‌های مسلحانه، کودکان نه تنها با خطرات جانی مواجه می‌شوند، بلکه به دلیل بحران‌های انسانی و کمبود دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی، سلامت جسمی و روانی آنان تامین نمی‌گردد. دومین مورد مهم، حق آموزش است. جنگ‌ها می‌توانند نظام‌های آموزشی و مدارس را نابود کنند. بسیاری از مدارس در مناطق جنگ‌زده به واسطه بمباران‌ها و حملات مسلحانه تخریب می‌شوند و یا کودکان مجبور به ترک تحصیل می‌شوند. این بحران آموزشی نه تنها بر رشد و یادگیری کودکان تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه آینده علمی و اجتماعی آنان را نیز به خطر می‌اندازد. طبق ماده ۲۸ کنوانسیون حقوق کودک، هر کودک حق دارد که از تحصیل و آموزش برخوردار شود و در زمان جنگ، این حق به شدت مورد تهدید قرار می‌گیرد.
سومین مورد، عدم به‌کارگیری کودکان در درگیری‌های مسلحانه است. متاسفانه در بسیاری از مناطق جنگی، کودکان به اجبار و یا به‌دلایل اقتصادی و اجتماعی به عنوان سربازان کودک وارد جنگ می‌شوند. این پدیده نه تنها نقض بارز حقوق کودک است، بلکه عواقب جبران‌ناپذیری برای آنها در پی دارد. نه تنها این کودکان در معرض خطرات جانی قرار دارند، بلکه تجربیات خشونت‌آمیز که در حین جنگ به دست می‌آورند، تأثیرات عمیق و دائمی بر روان آنها به جا می‌گذارد. این وضعیت وقتی سخت و پیچیده‌تر می‌شود که این کودکان در گروه‌های شبه‌نظامی اجیر می‌شوند، چرا که امکان اعمال فشارهای بین‌المللی بر روی آنها به شدت کاهش می‌یابد و شرایط برای این کودکان سخت‌تر و ترسناک‌تر می شود.
چهارمین مورد، حق دسترسی به کمک‌های انسانی و حمایت‌های اجتماعی است. در شرایط جنگ، کودکان به‌شدت نیازمند حمایت هستند. این حمایت می‌تواند شامل توزیع غذا، دارو، پوشاک و همچنین خدمات روانی و اجتماعی باشد. با این حال، در بسیاری از موارد، دسترسی به این کمک‌ها به دلیل وجود درگیری‌های مسلحانه و ناامنی‌ها مشکل می‌شود. سازمان‌های غیردولتی و نهادهای بین‌المللی باید به‌طور جدی بر روی این مسائل تمرکز کنند و به‌منظور تأمین حقوق کودکان در شرایط جنگ، راهکارهای مؤثری ارائه دهند.
پنجمین مورد، حق حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی است. جنگ‌ها معمولاً موجب تخریب فرهنگ و هویت اجتماعی جوامع می‌شوند. کودکان، به‌عنوان حافظان میراث فرهنگی، باید از حق حفظ هویت فرهنگی خود برخوردار باشند. در شرایط جنگ، کودکان به‌ویژه در معرض تهدید شناسایی و فرهنگ خود قرار می‌گیرند. این امر می‌تواند عوارض اجتماعی و روانی شدیدی بر آنها داشته باشد که سال‌های آینده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
فرجام سخن
بررسی گزارشات مستند دیدبان حقوق بشر کردستان ایران پیرامون به‌کارگیری کودکان و زنان در گروه‌های شبه‌نظامی کرد مستقر در اقلیم کردستان عراق، بیانگر حجم وسیعی از اعمال خشونت‌های جسمی، روحی و حتی جنسی علیه زنان و دختران است که علاوه بر مسئولیت نهادهای بین المللی در جهت نظارت و اعمال محدودیت و در نهایت کنترل و مجازات این گروه‌های ستیزه‌جو و خشونت‌پایه، مسئولیت قانونی دولت‌های ایران و عراق و همچنین حکومت اقلیم کردستان را مورد تاکید قرار می‌دهد تا با اعمال حاکمیت موثر، از بروز چنین جنایاتی پیشگیری کنند. دولت اقلیم کردستان عراق بنا به شهادت افراد جداشده از این گروه‌های شبه‌نظامی، از این گروه‌های ستیزه‌جو نظیر پژاک، پاک، دموکرات، کومله و خبات با ارائه کمک‌های مالی و معنوی حمایت می‌کند، به آنها مقرری ماهیانه می‌دهد و از همه مهمتر هیچ تلاشی برای توقف اقدامات مغایر با قوانین بین‌المللی نمی‌کند. این همان مسئله‌ای است که باید دولت ایران در حمایت از حقوق شهروندانش پیگیری کند.
در مورد دولت ایران نیز چالش جدی، عدم حمایت‌های قانونی و اجتماعی از قربانیان این وضعیت تاسف‌بار است. بسیاری از این دختران و کودکان نیازمند اورژانس اجتماعی هستند و این مسئولیت از سوی دولت ایران جدی گرفته نمی‌شود. کودکانی که به هر شکل وارد این گروه‌های ستیزه‌جو شده‌اند، پس از رهایی باید مورد حمایت‌های اجتماعی و قانونی قرار گیرند. در این خصوص یکی از وظایف دولت ایران ارائه آموزش‌های لازم در حوزه حقوق شهروندی و حقوق کودکان است تا خانواده‌ها و کودکان و نوجوانان در مورد حقوق خود آگاه و از آسیب‌های ورود به گروه‌های شبه‌نظامی مطلع شوند. این مهم با تلاش سازمان‌های مردم‌نهاد می‌تواند به‌صورت جدی‌تر دنبال شود.
نویسنده: سونیا احمدی- کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی