سالهاست که است که مبحث استفاده ابزاری از کودکان در جنگهای منطقه‌ای در جهان و علی الخصوص در خاورمیانه بسیار مورد توجه قرار دارد.
براساس گزارش هایی که توسط سازمان ملل منتشر شده است موراد بسیاری از استفاد از کودکان در درگیری‌های مسلحانه منطقه ای همچون مناطق مختلف کرد نشین در ایران و کشورهای همسایه و نیز سایر مناطق در خاورمیانه به اثبات رسیده است، روندی که در سالهای اخیر شتاب بیشتری به خود گرفته است.
استفاده از سرباز کودک نقض شدید حقوق بشر است که طبق قوانین بین المللی ممنوع است اما این موضوع همچنان در بسیاری از گروه های سیاسی و احزاب در خاورمیانه مورد استفاده است و در بسیاری از موارد از سوی آنها رد شده است؛ این در حالی است که با بررسی گزارشات و تصاویری که از سوی گروهها و احزاب کرد در خاورمیانه و رسانه‌های وابسته به پ‌ک‌ک، ی پ گ در ترکیه و نیز احزاب کرد ایرانی همچون پژاک و دموکرات منتشر شداست تعدادی بسیاری از دختران و پسرانی را در حال پخش تبلیغات و یا در صفوف گروهها می‌جنگند.
این تحلیل به دنبال ایجاد یک چارچوب حقوقی بین‌المللی در مورد سربازان کودکی است که توسط گروهها، سازمانها، احزاب و شاخه های سیاسی به کار گرفته می شوند، و بررسی میکند که چرا از این کودکان استفاده می‌شود و همچنین چگونگی پایان دادن به استفاده از آنها توسط این سازمانها مد نظر است.
چارچوب حقوقی بین المللی
بر اساس کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو در مورد حمایت از افراد غیرنظامی، استخدام کودکان سرباز در درگیری ها ممنوع است.
کنوانسیون و پروتکل های الحاقی آن استفاده از کودکان زیر ۱۵ سال را به عنوان سرباز ممنوع می کند که توسط دادگاه کیفری بین المللی به عنوان جنایت جنگی تعریف شده است.
بند ۳ از ماده۳۸ پروتکل الحاقی شماره ۲ به صورت واضح مقرر می‌دارد که “کودکان زیر ۱۵ سال هرگز نه در نیروهای مسلح یا گروهها استخدام شوند و نه اجازه شرکت در خصومت‌ها را داشته باشند”[۱]
علاوه بر این، کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق کودک و پروتکل اختیاری آن، شرکت کودکان در جنگ را ممنوع می کند.
این کنوانسیون ها بیشتر مربوط به دولت ها هستند و گروه های مسلح و سازمان های تروریستی را پوشش نمی دهند با این حال، این کنوانسیون ها چارچوبی برای مسئولیت فردی و دولتی بر اساس حقوق بین الملل فراهم می کنند.
آنها مانع تعهد کشورهای طرف این کنوانسیون ها و همچنین مسئولیت افراد آنها نمی شوند، در این راستا، باید بر درک اینکه چرا گروهها و احزابی که پیشتر از آنها نام برده شد از سربازان کودکان استفاده می کند و اینکه چگونه سایر کشورها ممکن است به جلوگیری از استفاده ابزاری از کودکان در فعالیت های خود کمک کنند، تمرکز شود.
[۱] https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/optional-protocol-convention-rights-child-involvement-children#article-3
چرا از کودکان سرباز استفاده می کنند؟
رهبران و دبیران احزاب و گروههای سیاسی کرد در کردستان علیرغم اینکه به خوبی می دانند که قوانین بین المللی استخدام و استفاده از کودکان زیر ۱۵ سال و مشارکت آنها در فعالیت های تروریستی را ممنوع می کند، همچنان به سه دلیل ترجیح می دهند به این نقض ادامه دهند.
- زمانی که هیچ وسیله حمایتی دیگری از نظر نیروی انسانی برای آنها باقی نمانده است، کودکان به عنوان آخرین راه‌حل توسط یک گروه تروریستی استفاده می‌شوند.
به طور مثال: ارتش مقاومت خداوند در اوگاندا، نیروهای مسلح انقلابی در کلمبیا، بوکوحرام در نیجریه، پ ک ک و ی پ گ در سوریه و عراق، پژاک و حزب دموکرات کردستان (هر دو شاخه) در ایران همگی بیشتر زمانی که قدرت خود را برای حفظ درگیری از دست می دهند، به طرز وحشتناکی از کودکان سوء استفاده می کنند در حالی که برخی از کودکان به عنوان کوله بر، باربر، نگهبان یا نظافتچی خدمت می کنند، برخی دیگر اسلحه حمل می کنند و با در دست گرفتن آن به هم سن و سالان خود و یا افرادی چه بسا سالها بزرگتر از خود اعمال قدرت کرده و به طور یکسان علیه آنان مرتکب جنایت می شوند.
حتی آلمان نازی در ماه های پایانی جنگ، زمانی که آلمان در حال تسخیر و ویران شدن بود؛ هیتلر از ارتش جوانان ۱۵ساله را وارد میدان نبرد کرد بنابراین، استفاده اجباری این دست از گروهها از سربازان کودک نشان دهنده از دست دادن و ریزش جدی نیروی انسانی است که برای این گروهها خطری بسیار مهلک برای از دست دادن موقیت خود خواهد بود و این امر ایجاب میکند تا آنان دست به ربودن کودکان ویا جذب آنان با وعده های گوناگون زده و بهره کشی لازم را از این کودکان انجام دهند.
- هدف قرار دادن کودکان سرباز توسط یک نیروی مسلح مشروع، سؤالات اخلاقی و حقوقی را ایجاد می کند.
برخی معتقدند که هدف قرار دادن آگاهانه کودکان سرباز، در مقابل جنگجویان و یا تروریست های بزرگسال، از نظر اخلاقی اشتباه است اگر از وکلا بپرسید که آیا یک رزمنده زیر ۱۵ سال هدف نظامی مشروع است، مطمعناً با پاسخی منفی روبه رو خواهی شد، با این وجود، قانون چنین امتیازی را برای کودکانی که مستقیماً در درگیری شرکت می کنند، در نظر نمی گیرد.
چه کسی باید پاسخگو باشد؟
به منظور پاسخگویی مؤثر به مشکل کودکان سرباز، جامعه بین المللی نیاز به ایجاد یک مکانیسم سیاسی و قانونی دارد.
در بعد سیاسی، باید این گروهها و احزاب با ایجاد فشار مکانیسم ها بر آنان جلوی هر گونه تبلیغاتی که بتواند رفتار آنان را به عنوان قهرمان سازی از این کودکان است را گرفت و فعالیت‌ها و دستیابی آنان به خردسالان را به حداقل رساند، و همچین از جنبه حقوقی، دولت ها باید با اولویت قرار دادن کسانی که آنها را به خدمت می گیرند در سیستم های حقوقی داخلی خود پاسخگو باشند.
تصویر غالبی که در رسانه های خارجی از این گروه ایجاد وجود دارد این است که این گروهها و احزاب به عنوان “یک گروه انقلابی هستند و برای دموکراسی مبارزه می کنند”
یکی از بزرگترین اشتباهاتی که رسانه ها با پوشش عامدانه از برخی فعالیتهای این گروهها باعث شده اند که چهره آنان تطهیر داده شده و از آنان به عنوان وسیله ای برای گذار از دیکتاتوری به دموکراسی یاد شده و در واقع “نیروهای امنیتی قانونی” هستند که کمک زیادی به جلوگیری از رواج هر چه بیشتر دیکتاوری بوده اند.
به استناد گزارشات متتعدی که از سوی فعالان حقوق کودک و همچنین ناظران حقوق بشر در مناطق مختلف کرد نشین در ایران و کشورهای همسایه منتشر شده است میتوان گفت واقعیت این است که این گروهها مدت‌هاست که انگیزه تحقق رویاهای جدایی‌طلبانه‌اش در داخل ترکیه ، سوریه و ایران را دارند و به همین منظور، حتی کودکان را مجبور میکند به صفوف آن بپیوندند و در صورت عدم تمایل آنها را ربوده، و با استفاده از انواع تهدیدات مجبور به اجرای خواسته خود می کنند به طور مثال چیا یوسفی یکی از چندین کودک سربازی است که توسط پژاک ربوده شده و جانش را از دست داده است.
سایت دیدبان حقوق بشر کردستان ایران[۱] درباره زندگی چیا و چگونگی پیوستن او به پیکار جویان پژاک گزارش مفصلی تهیه کرده است که وحشتناکی ابعاد ماجرای ربودن کودکان و نوجوانان را برای بردن به پیکارهای نبرد افشا می کند.
همچنین در نمونه های دیگر این موضوع می توان در همین سایت و سایتهای خبری و حقوق بشری دیگر به نامهایی بر میخورید که همگی آنان به اشکال مختلف از دامان خانواده ربوده شده اند و تلاشهای والدین آنها برای بازگرداندن فرزندانشان از مقرهای این احزاب پیکار جو بی نتیجه مانده است و بعضاً یا خود این والدین و یا فرزندانشان تهدید به مرگ شده اند؛ بنابراین به طور خلاصه، دولتها و رسانه‌ها باید در به تصویر کشیدن چهره واقعی این گروهها و احزاب که از سربازان کودک به عنوان سپر در حملات تروریستی خود، ابزاری برای حفظ کنترل بر بخش خاصی از جامعه و ابزاری غیرانسانی استفاده میکند، محتاط‌تر باشند.
جنگ به صورت رباتیک برای کشتن برنامه ریزی شده است با این حال، تصویر فعلی این گروه ها و احزاب در رسانه‌های بین‌المللی هنوز با ارائه تصویری دقیق از انگیزه‌های وحشیانه، غیرانسانی و غیراخلاقی آنان فاصله ای بسیار دارد.
اقدامات قانونی
کشورها باید تمام اقدامات لازم را انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که این گروهها و احزاب بدون مجازات نمی ماند و همچنین مانع از ارائه هر نوع ماده ای به چنین گروه هایی که دائماً مرتکب جنایات جنگی می شوند، توسط مؤسسات آنها صورت می گیرد.
- کمک به یک گروه مسلح که قوانین بین‌المللی را نقض میکند نیز مستلزم مسئولیت دولت‌های حمایت کننده است
مسئولیت کمک و مشارکت دولتها در کوچکترین نمونه حمایت از اقدامات نادرست بین المللی گروه های مسلح سرچشمه می گیرد؛ در حالی که این گروهها و احزاب سیاسی به عنوان یک سازمان تروریستی و نه به عنوان یک گروه مسلح توسط کشورهای منطقه به رسمیت شناخته می شوند، با این وجود، این مانعی برای این کشوها برای ادعای مسئولیت کشورهایی که از گروهها و احزاب سیاسی در ارتکاب جنایات جنگی آن حمایت می کنند، ایجاد نمی کند.
تحت این چارچوب، یک کشور کمک کننده ممکن است قوانین بین المللی را نیز نقض کند، بنابراین باید فوراً حمایت از این گروهها و احزاب سیاسی را متوقف کند.
امروزه ۱۶۳ کشور از ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل دارای قوانینی هستند که تعقیب جنایات جنگی را تحت صلاحیت جهانی مجاز می‌دانند. [۲]
همچنین در همین راستا برخی از ایالت ها قوانین خاصی برای استخدام کودکان در جنگ دارند به عنوان مثال، قانون پاسخگویی سربازان کودک ایالات متحده در سال ۲۰۰۸، استخدام آگاهانه یا استفاده از سربازان زیر ۱۵ سال را جرم فدرال می‌داند و به ایالات متحده اجازه می‌دهد که هر فردی را در این زمینه تحت پیگرد قانونی قرار دهد، حتی اگر این کودکان استخدام شده یا مورد استفاده قرار گرفته باشند.[۳] بنابراین، بر اساس این قانون، دولت ایالات متحده موظف است فرماندهان گروهها و احزاب سیاسی را در صورت و زمانی که در خاک ایالات متحده ظاهر شوند تحت پیگرد قانونی قرار دهد، علاوه بر این، این قانون کمک نظامی آمریکا به گروهها و احزاب سیاسی را به دلیل استخدام و استفاده از کودکان سرباز ممنوع می کند.
متأسفانه علیرغم اجرای این قانون، نه تنها دولت آمریکا هرگز چنین اقداماتی را علیه این گروهها و احزاب سیاسی اعمال نکرده، حتی برخلاف تمام تعهدات خود در این قانون، با این گروه ها و احزاب همکاری نظامی هم داشته است.
این اقدامات قانونی با هدف پایان دادن به همه اشکال حمایت از چنین گروه هایی با شناسایی مسئولیت کشورهای کمک کننده و همچنین با محاکمه کسانی که مسئول ثبت نام و استخدام کودکان برای اقدامات تروریستی هستند، انجام می شود.
[۱] www.ikhrw.com/headline
[۲] https://www.amnesty.org/download/Documents/24000/ior530192012en.pdf
[۳] https://www.govtrack.us/congress/bills/110/s2135/text