هزاران ایزدی با خطر اخراج از آلمان به عراق مواجه هستند.
هزاران ایزدی که همواره به عنوان اقلیت مذهبیِ محاصره شده در سرزمین خود، در معرض خطر هستند؛ و از نسل‌کشی داعش در سال ۲۰۱۴ جان سالم به در بردند؛ اکنون با خطر اخراج از آلمان به عراق مواجه هستند. اگرچه داعش تا حد زیادی شکست خورده است؛ اما ایزدی‌ها هنوز در سرزمین خود در عراق امنیت ندارند؛ زیرا نسل‌کشی نه تنها توسط داعش، بلکه توسط مسعود بارزانی و حزب دموکرات کردستان عراق (KDP) که هنوز بر اقلیم کردستان عراق حکومت می‌کند؛ انجام شده است.
خاندان بارزانی همچنان به دنبال کنترل منطقه «سنجار» است؛ و صدها هزار ایزدی آواره، هنوز در اردوگاه‌های شبیه به زندان و تحت کنترل این خاندان در اقلیم کردستان عراق زندگی می‌کنند؛ و با خطر نسل‌کشی جدید مواجه هستند.
ایزدی‌ها در آلمان
بسیاری از ایزدی‌ها در پی نسل‌کشی در سال ۲۰۱۴، که در آن هزاران مرد ایزدی قتل‌عام شدند؛ و هزاران زن به عنوان برده جنسی برای رهبران و مبارزان گروه تروریستی در سراسر عراق و سوریه به کار گرفته شدند؛ در جستجوی امنیت در آلمان مورد پذیرش قرار گرفتند. دولت آلمان، حمایت سخاوتمندانه خود از ایزدی‌ها را از ژانویه ۲۰۲۳ زمانی که مجلس آلمان به طور رسمی نسل‌کشی ایزدی‌ها را به رسمیت شناخت؛ گسترش داد.
با این حال، مقامات آلمانی اکنون مدعی هستند که عراق برای بازگشت عراقی‌ها از همه مذاهب به این کشور امن است؛ زیرا داعش در سال ۲۰۱۷ از نظر سرزمینی شکست خورده و دیگر مانند گذشته تهدیدی ایجاد نمی‌کند. سال گذشته، آلمان پس از توافقی محرمانه بین برلین و بغداد، اخراج عراقی‌ها از همه گروه‌های مذهبی و قومی را تشدید کرد. اما اگرچه عراق در حال حاضر به‌طور کلی پس از دهه‌ها جنگ و تحریم از ثبات کمیابی برخوردار است؛ ایزدی‌ها همچنان در ترس از یک عملیات جدید پاکسازی قومی و نسل‌کشی به زندگی خود ادامه می‌دهند.
نقش پنهانِ کردها در نسل‌کشی ایزدی‌ها
مشهور است که داعش با حمله به منطقه سنجار عراق در آگوست ۲۰۱۴، نسل‌کشی ایزدی‌ها را انجام داد. اما در واقع خارج از خود جامعه ایزدی، کسی نمی‌داند که مسعود بارزانی، رهبر کردها، برای تسهیل کشتار با داعش همکاری کرده است. پس از تسلط داعش بر موصل، دومین شهر بزرگ عراق، در ژوئن ۲۰۱۴، شبه‌نظامیان این گروه تروریستی به آرامی منطقه سنجار را که اکثریت آن ایزدی هستند؛ از سمت غرب با مرز سوریه محاصره کردند.
با وجود ترس و انتظار گسترده مبنی بر اینکه داعش به زودی برای تصرف سنجار حرکت خواهد کرد؛ مقامات کرد، اسلحه‌ها را مصادره و از فرار ایزدی‌ها جلوگیری کردند و در عین حال قول دادند که نیروهای امنیتی حزب دموکرات کردستان موسوم به پیشمرگه از این اقلیت مذهبیِ آسیب‌پذیر دفاع خواهند کرد. روزنامه‌نگاری به نام کریستین وَن دِن تورن، در روزنامه دیلیبیست گزارش داد که به گفته یک مقام محلی حزب دموکرات کردستان، مقامات ارشد این حزب به نمایندگان گفتند که مردم را آرام نگه می‌دارند؛ و اگر مردم، مناطق خود را ترک کنند؛ حقوق آنها کاهش خواهد یافت.
این روزنامه‌نگار در ادامه گزارش داد که «سَربَست بایپری»، مسئول امنیتی حزب دموکرات کردستان، به ایزدی‌ها گفته است که تا آخرین قطره خون از سنجار دفاع خواهیم کرد. اما بایپری یکی از اولین کسانی بود که پیش از حمله داعش از سنجار گریخت. وَن دِن تورن نوشت: او با یک وسیله نقلیه فرار و فقط نگهبانانش را از این اقدام مطلع کرد. هزاران پیشمرگه که پیش از حمله داعش بدون شلیک گلوله از سنجار فرار کردند؛ بایپری را دنبال کردند. این در حالی است که حدود ۲۰۰ ایزدی محلی در تلاش برای دفاع از سنجار کشته شدند. اقدامات حزب دموکرات کردستان و پیشمرگه باعث شد که داعش بتواند تا حد امکان بسیاری از ایزدی‌ها را قتل عام نموده و به بردگی بکشاند.
خطرناکترین مردم برای ایزدی‌ها
اما زمانی که کشتار غیرنظامیان ایزدی آغاز شد؛ نه تنها داعشی‌های عربِ سنی ، بلکه داعشی‌های کردِ سنی نیز دست به آدمربایی و کشتار زدند. «سلوا خلف راشو»، دختر ۱۶ ساله ایزدی که در حمله آگوست ۲۰۱۴ دستگیر و به بردگی جنسی فروخته شد؛ بعداً در مجلس انگلیس شهادت داد که او و خانواده‌اش که بیشتر آنها سنی‌های عرب و کرد اهل منطقه بودند؛ توسط داعش دستگیر شدند.
یک منبع ایزدی در مصاحبه با پایگاه خبری The Cradle اظهار داشت: خطرناکترین مردم برای ایزدی‌ها کردها هستند. نه فقط عرب‌ها، بلکه کردها نیز در سنجار زندگی می‌کردند. داعشی‌هایِ کرد در آگوست ۲۰۱۴ بسیاری از ایزدی‌ها را کشتند. «أیمن التمیمی» در مصاحبه با پایگاه اینترنتی «مرکز مبارزه با تروریسم در وستپوینت» گفت: اگرچه اغلب نادیده گرفته می‌شود؛ اما حضور کردها در گروه‌های جهادی به هیچ وجه پدیده جدیدی نیست. گروه‌های جهادیِ کرد ده‌ها سال در منطقه کردستان عراق مستقر بوده‌اند؛ حتی پیش از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳٫
مثل برف زیر آفتاب
آزار و اذیت ایزدی‌ها توسط کردها در سال ۲۰۱۴ نیز پدیده جدیدی نبود. وزارت امور خارجه آمریکا اسناد گفتگوی بین «توماس کراجسکی»، مشاور ارشد سفیر آمریکا در بغداد، و «تحسین سعید علی»، رهبر مذهبی ایزدی، را در سال ۲۰۰۸ در ویکیلیکس منتشر نمود که در آن تلاش‌های کردها برای کنترل قلمرو سنتی ایزدی‌ها مورد بحث قرار گرفته بود. «سعید علی» گفت که جامعه ایزدی مانند برف در آفتاب، زیر فشار حزب دموکرات کردستان برای کنترل ترکیب قومی و مذهبی مناطق مورد مناقشه در نینوا که بیشتر ایزدی‌ها در آن زندگی می‌کنند؛ ذوب می‌شوند. در این یادداشت، سعید علی توضیح می‌دهد که چگونه حزب دموکرات کردستان، سرزمین ایزدی‌ها را غصب و جامعه ایزدی را از روی نقشه پاک می‌کرد.
اورشلیمِ کردی
طرح‌های سرزمینیِ کردها نه تنها بر مناطق ایزدی‌نشین مانند سنجار و شیخان، بلکه بر شهر نفت‌خیزِ کرکوک که ترکیبی از کردها، عرب‌ها و ترکمن‌ها را در خود جای داده بود؛ متمرکز بود. زمانی که داعش در ژوئن ۲۰۱۴ به موصل حمله کرد؛ ارتش عراق سقوط کرد و کنترل شهر در دست این گروه افراطی باقی ماند. نیروهای پیشمرگه حزب دموکرات کردستان بلافاصله از فرصت استفاده کردند و کرکوک را که آن را «بیت‌المقدس کردستان» می‌دانستند؛ تصرف کردند.
انجام این کار به «بارزانی» اجازه داد تا ذخایر نفتی اقلیم کردستان را به شدت افزایش دهد و نفت را به صورت مستقل از بغداد و از طریق ترکیه به اسرائیل صادر کند. این امر به نوبه خود، بستر اقتصادی مورد نیاز برای تقویت کشور مستقل کردیِ مورد نظر بارزانی و رهبران حزب دموکرات کردستان را در آینده فراهم کرد. دو هفته پس از سقوط موصل به دست داعش، بارزانی به بی‌بی‌سی گفت: «آنچه اخیراً رخ داده است؛ نشان می‌دهد که این حق کردستان است که به استقلال دست یابد. از این به بعد، ما پنهان نمی‌کنیم که این هدف ماست. عراق عملاً در حال حاضر تجزیه شده است».
اگرچه بسیاری بر میزان سرزمینی که داعش برای به اصطلاح خلافت خود تسخیر کرده بود؛ متمرکز شدند؛ «دِنیز ناتالی» معتقد است که به دلیل تسلط داعش بر موصل، کردها حدود ۴۰ درصد قلمرو خود را گسترش دادند. گَرِت اِستَنسفیلد از دانشگاه اکستر خاطرنشان کرد که داعش به حزب دموکرات کردستان فرصت داد تا نقشه غرب‌آسیا را بازنویسی کند. وی به مجله تایم گفت: تمام قطعات استقلال کردستان به سرعت در حال پدیدار شدن بودند و در واقع داعش موجب آن شده است.
یک توافقِ آشکار
با این حال، تصرف کرکوک و دیگر مناطق مورد مناقشه کردها اصلاً فرصت‌طلبانه نبود. به گفته «پیر ژان لوئیزارد»، استاد فرانسوی و کارشناس عراقیِ عضو مرکز ملی تحقیقات علمی پاریس (CNRS)، یک توافقِ آشکار بین بارزانی و داعش وجود دارد که هدف آن تقسیم تعدادی از مناطق است. داعش نقش مسیریابی برای ارتش عراق را برعهده داشت؛ در ازای آن پیشمرگه نیز از ورود داعش به موصل یا تصرف تکریت جلوگیری نمی‌کرد.
به گفته لوئیزارد، در این توافق از کردها خواسته شده بود تا مناطقی را در سرزمین‌های مختلط شامل عرب-کرد و سنی- شیعه تصاحب کنند؛ که همچنین اقلیت‌های مسیحی یا ایزدی نیز در آنها ساکن هستند. جمیل بایک، یکی از اعضای ارشد حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) نیز مدعی شد که بارزانی برای سقوط موصل با داعش معامله کرده است. بر اساس گزارش «مایکل روبین» از موسسه امریکن اینترپرایز، بارزانی پیش از حمله موصل، موشک‌های ضد تانکِ کورنت را در اختیار داعش قرار داده است. روزنامه‌نگاران و نمایندگان مجلس اقلیم کردستان بعداً تأیید کردند که فرماندهان ارشد پیشمرگه به داعش اسلحه فروخته‌اند و هیچ یک از آنها هرگز دستگیر یا متهم نشده‌اند.
پیروزی در پوشش آزادی
پس از کمک به داعش در فتح سنجار و قتل‌عام ایزدی‌ها در آگوست ۲۰۱۴، بارزانی به سرعت تغییر مسیر داد و از آمریکا و متحدانش از جمله آلمان خواست که مقادیر زیادی سلاح به پیشمرگه‌هایش برای مبارزه با داعش بدهند. اما زمانی که در نهایت پیشمرگه‌ها در نوامبر ۲۰۱۵ برای تصاحب سنجار از داعش به پ.ک.ک پیوستند؛ تقریباً هیچ نبردی رخ نداد و این شهر در طی یک روز تسخیر شد.
جنگجویان داعش که قبلاً مقاومت سرسختی داشتند؛ با رسیدن پیشمرگه‌های بارزانی ناگهان فرار کردند. «کارستن استورمر»، مستندساز آلمانی، که با جنگجویان پ.ک.ک همراه است به نیویورک‌تایمز گفت: در تمام مدت، من فقط یک جنگجوی داعشیِ کشته شده را دیدم. به گفته یک منبع ایزدی در گفتگو با The Cradle، داعش در توافق دیگری با بارزانی و پیشمرگه، شهر سنجار را رها کرد.
اما به جای بازگرداندن سنجار به ایزدی‌هایِ بازمانده از نسل‌کشی، بارزانی خواستار این منطقه برای کشور کردستان آینده‌اش شد. بارزانی پس از به اهتزاز درآوردن پرچم کردستان بر فراز شهر، گفت: سنجار با خون پیشمرگه‌ها آزاد شد و از هر نظر متعلق به کردستان است. به گزارش پایگاه فارین پالیسی، مبارزان محلی ایزدی، بارزانی را متهم کردند که به دنبال توافق با دولت ترکیه برای اشغال سنجار است.
همانطور که برنامه ایجاد صلح دانشگاه کلمبیا ثابت کرده است، ترکیه به شدت با داعش تبانی کرده است؛ به ویژه در جریان حمله این گروه در سپتامبر ۲۰۱۴، تنها یک ماه پس از قتل عام سنجار، به شهر کوبانی در مرز سوریه و ترکیه که تحت کنترل پ.ک.ک است. دیدبان حقوق بشر گزارش داد که پس از بازپس‌گیری شهر سنجار، پیشمرگه‌ها آن را محاصره اقتصادی کردند که بیش از یک سال به طول انجامید و از بازگشت خانواده‌های ایزدیِ آواره شده در جریان نسل‌کشی و بازسازی خانه و زندگی خود جلوگیری کردند. «ماکس جوزف»، نویسنده آشوری، راهبرد بارزانی را این گونه خلاصه کرد: «این پیروزی است که تظاهر به آزادی می‌کند.»
اردوگاهایی مثل زندان
تقریباً یک دهه بعد، صدها هزار ایزدی اهل سنجار نتوانستند به آنجا بازگردند و در اردوگاه‌های آوارگان داخلی در اقلیم کردستان تحت کنترل حزب دموکرات کردستان و خانواده بارزانی به زندگی ادامه دادند. «متیو باربر»، کارشناس غرب‌آسیا از دانشگاه شیکاگو، در مورد کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی که برای کمک به آوارگان ایزدی در نظر گرفته شده است؛ اظهار داشت:
شما به مردم آواره‌ای غذا می‌دهیدکه اکنون در اردوگاه‌هایِ شبیه به زندان زندگی می‌کنند. شما در واقع از طریق کمک‌های بشردوستانه به حفظ وضعیت موجود کمک می‌کنید و در عین حال عوامل سیاسی را که مانع بازگشت آن افراد به خانه می‌شوند؛ نادیده می‌گیرید. جوانانی که در نوجوانی یا کودکی وارد خانه می‌شدند؛ تمام سال‌های نوجوانی خود را در چادرهایی روی نوارهای سنگریزه در آفتاب داغ تابستان و سرمای سخت زمستان سپری کردند. به نظر من، این ادامه نسل‌کشی است. دولت محلی اقلیم کردستان، مسئول اصلی آن است.
یک نسل‌کشی دیگر؟
در آوریل ۲۰۲۳ کردهای تندرو در زاخو خواستار حمله تروریستی علیه ایزدی‌ها در اردوگاه آوارگان چامیشکو شدند که موجب تشدید ترس ایزدی‌ها از انجام نسل‌کشی دیگر شد. این گروه کردی ضمن بحث درباره استفاده از نارنجک و سایر سلاح‌ها، دیگران را در اربیل و سلیمانیه تشویق کردند که به آنها بپیوندند.
برخی از این تندروها ممکن است اعضای فعلی یا سابق داعش باشند. در نوامبر ۲۰۲۳، نیروهای امنیتی کرد از اتحادیه میهنی کردستان (PUK)، یک حزب سیاسیِ رقیب حزب دموکرات کردستان، از دستگیری ۵۵ مظنون داعش در منطقه سلیمانیه خبر دادند. اما نگرانی مهمتر، ادعای «قدیر نادر»، فعّال برجسته کردی، است که مدعی است رهبران داعش که به «ابوبکر البغدادی» نزدیک هستند؛ در حال حاضر در اربیل و تحت حمایت حزب دموکرات کردستان بارزانی در آپارتمان‌های امن و با دستمزد بالا زندگی می‌کنند.
در ژانویه، پایگاه InfoMigrants که مورد حمایت مالی اتحادیه اروپا است؛ هشدار داد که تهدیدِ آزار و اذیت و نسل‌کشی، مهاجرت ایزدی‌ها را افزایش داده است؛ و یادآور شد که بین ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۳، حدود ۲۹۰۰ ایزدی که از عراق به آلمان گریخته‌اند؛ درخواست پناهندگی داده‌اند. یکی از ایزدی‌هایی که از نسل‌کشی سال ۲۰۱۴ جان سالم به در برد؛ اما اکنون تهدید به اخراج از آلمان می‌شود؛ شهاب سموقیِ ۲۱ ساله است. وی در مصاحبه با InfoMigrants گفت: «من امید داشتم که به کشوری بروم که به من و مذهبم احترام بگذارد و از من و خانواده‌ام در برابر کسانی که از ایزدی‌ها متنفرند؛ محافظت کند. آلمان که سخاوتمندانه ایزدی‌ها را در زمان نیاز مبرم آنها پذیرش کرد؛ اکنون در آستانه عهد شکنی است».