زۆرترین ململانێی نێوان ئەکتەرە ناوچەییەکان لەگەڵ په‌که‌که لە پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراقەوە بووە.
دوکتور هۆشەنگ شێخی لێکۆڵەری پرسەکانی ناوچەی کوردستانی عێراق لە یاداشتێکی تایبەتدا بۆ چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران لە ژێر ڕۆشنایی مەتەڵە ئەمنییە خۆدروستکراوەکەیدا باسی لە پەیوەندی نێوان پەکەکە و پارتی کردووە.
کاک شێخی پێی وایە ڕێگای دەربازبوون لەم قەیرانە، چارەسەرکردنی یەکجارەکی و بۆ هەمیشە ئەو نهێنییە ئەمنییەیە کە بەهۆی دووانەیی نێوان (کوردایه‌تی) و (جاشایەتی) و واقیعەکانی دونیای سیاسەت و خەونە شیعرییەکانەوە لەلایەن ئەو لایەنانە دروستکراون، و لە پێناو بەدەستهێنانی دەنگ پێویستە خەڵک لەم ئاستە نزمەی هاندانی هەستی نەتەوەیی تێپەڕێت و سەرنجی لەسەر وەڵامدانەوەی داواکارییەکانی خەڵک وەک چاکسازیی پێکهاتەیی و خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی و دروستکردنی خۆشگوزەرانی بۆ خەڵکی کەمدەرامەت و دابینکردنی کارەبا و دروستکردنی تۆڕی ئاوەڕۆ و تۆڕی بانکی و… پرسەکانی تر کە پەیوەندییان بە ژیانی ڕۆژانەی خەڵکەوە هەیە.
دەقی تێبینییەکەی بەم شێوەیەیە:
لە ساڵی 1984 وە کوردستانی عێراق بە ئامادەبوونی ئەم ڕێکخراوە لەگەڵ پەکەکە کە بە ڕێکخراوی گەریلا ناسراوە لە چیای قەندیل، تێوەگلاوە. زۆرترین ململانێی نێوان ئەکتەرەکانی هەرێمی کوردستانی عێراق و په‌که‌که لە پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق (پارتی) بووە، بەجۆرێک لە نێوان ساڵانی 1984 تا 1988، ناکۆکیی پچڕ پچڕ لەنێوان ئەو دووانەدا هەبووە، هەرچەندە یەکێتی نیشتمانی کوردستانیش لەم نێوەندەدا بزووتنەوەی خۆی کردووە. بەڵام دوای زاڵبوونی پارتی و یەکێتی بەسەر باکووری عێراق بەهۆی ڕاگەیاندنی ناوچەی دژە فڕین لە خولگەی ٣٦ پلەدا، ئەم ململانێیانە فۆرمێکی جیاوازیان وەرگرت، و لە شەڕێکی ئایدیۆلۆژی یان ململانێی بە وەکالەت و حزبییەوە بۆ جیۆپۆلەتیکی و ململانێی جیۆ-ئابووری و ڕەهەندە ئاڵۆزەکانی نهێنییەکەی. لە ململانێی سێیەمی ئۆکتۆبەری ١٩٩٢ و پێکدادانی قورس لە نێوان پارتی و پەکەکە و دوای ئەوەش ڕێککەوتنی ئەمنی ساڵی ١٩٩٥ لە نێوان پارتی و حکومەتی تورکیا و ئاسانکاری بۆ ئۆپەراسیۆنەکانی زاب لە مانگی ئابی ١٩٩٧ تا ئێستا، هەموو ڕۆژێک شێوازی کارلێکی پارتی لەگەڵ پەکەکە یەکێکە لە میحوەرەکان مشتومڕی سیاسی لە نێوان کوردەکاندا هەبووە، بەتایبەتی لە هەرێمی کوردستانی عێراق و تورکیا.
“ئێمە بوونی پەکەکە لە هەرێمی کوردستانی عێراق بە ناشەرعی و قبوڵنەکراو دەزانین”. ئەمە ئەو ڕستەیە بوو کە نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە 1ی ئایاری 2018 گوتبووی، ئەم ڕستەیە قووڵایی کێشە و تەحەداکە دەردەخات.
یەکێک لە لایەنەکانی ئەو مەتەڵە ئەمنییەی کە هەیە ئەوەیە کە حیزب لە لایەک باس لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژاڤا و باکور و باشور دەکات و لە پێناو ڕاکێشانی دەنگ و ڕەزامەندی نەتەوەیی پرسی کورد، یان لە چوارچێوەی پانکوردیزمدا یان ناسیۆنالیزمی کوردی لە هەرێمی کوردستان و ناسیۆنالیزمی حزبی (جۆرێکی تایبەتی ناسیۆنالیزم لە نێو حزبە کوردییەکاندا) داوای هاوکاری دەکات و کوردستان بە یەک قوماش دەزانێت و لە لایەکی دیکەشەوە خۆی تەنیا بە بەرپرسیار و پارێزەری خەڵکی هەرێمی کوردستانی عێراق دەزانێت .هەمان ئەو لێدوانەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و جێگری سەرۆکی هەرێمی کوردستان، نێچیرڤان بارزانی، لە 7ی شوباتی 2018 لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا بە ڕوونی دانیان بەوەدا ناوە سەبارەت بە هێرشی لایەنگرانی پەکەکە بۆ سەر بنکەی تورکیا لە شیلادزی و وتی کە ئێمە تەنها بەرپرسیارین لە خەڵکی هەرێمی کوردستانی عێراق وە کوردەکانی تر هیچ پەیوەندییەکیان بە ئێمەوە نییە.بێگومان ئارگومێنتی ئەو کەسانەی کە پشتیوانی ناسیۆنالیزمی کورد دەکەن لە سەرتاسەری ناوچە کوردنشینەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست یان ئەوانەی باوەڕیان بە پانکوردیزم و کۆکردنەوەی کورد لە یەک دەوڵەتدا هەیە ئەوەیە کە ئەگەر میدیای حیزبی ڕۆژانە نەخشەی کوردستان پیشان بدات و لە ڕووی جوگرافییەوە بۆ ئاماژەدان بە ناوچە کوردنشینەکانی دراوسێ لە وڵاتانی دیکە بەکاری دەهێنن و دروشمی هەڵبژاردنەکانیان لەسەر بنەمایە؛ بۆیە پێویستە دان بە چالاکییەکانی ڕێکخراو و گروپ و لایەنەکان لەو بوارانەدا بنێن و هاوکاری بکەن.
بەڵام ئارگیومێنتەکانی حاکمەکانی هەرێم و بەتایبەتی پارتی لەسەر بنەمای گەڵاڵەی وەک بەرپرسیارێتی نێودەوڵەتی، دراوسێیەتی باش، پەیوەندی لەگەڵ حکومەتەکانی دراوسێ، پشتبەستن بە دراوسێ، سنووردارکردنی سیاسی، پێویستی مومارەسەی سەروەری بەسەر هەرێمدا، سنووردارکردنی بەرپرسیارێتی بۆ خەڵکی ناوچەکە، و شتی لەو جۆرە. بەڵام لە کۆتاییدا شێوازی کارلێککردن و مامەڵەکردن لەگەڵ حزب و گروپەکانی تری ناوچە کوردستانییەکان وەک ئاڵۆزیەکی سەرلێشێواوی خۆدروستکراو دەمێنێتەوە و بە تایبەتیش سەبارەت بە په‌که‌که ئەم ئاڵۆزییە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ زیاتر سەرلێشێواو دەبێت.
کێشەکە لەوەدایە ئەگەر پارتی وەک حیزبیکی دەسەڵاتدار و زۆرینەی ساڵانی پێشوو و ئێستای هەرێمی کوردستانی عێراق بیەوێت وەک ئەکتەرێکی ئاسایی لە ناوچەکەدا ئامادە بێت و تەحەددا لەگەڵ دراوسێکانی بەتایبەت تورکیا دروست نەکات ، پێویستە لەسەر پەکەکە شانۆ بگرێتە بەر کە هەڕەشەیە بۆ سەر دراوسێکان و بەتایبەتی حکومەتی تورکیا بۆ ئەوەی توندوتۆڵ بێت بەرامبەر دراوسێکانی. بێگومان بەم ئاڕاستەیە و تەنانەت لەوەش زیاتریش، ئێستا بنکەی جۆراوجۆرمان بینیوە لە خاکورک و چیای شاکیۆ لە دەڤەری برۆدۆست نزیک سنووری تورکیا و عێراق و ئێران تا باتۆڤ لە نزیک زاخۆ لە پارێزگای دۆهوک و هەزاران سەرباز و هێزی ئیتلاعاتی تورکیا لە ناوچەکەدا دروستکراون تا ئەو ڕادەیەی کە لە بیست بنکەی تورکیا لە ناوچەکەدا تەنها یەکێکیان ئامادەن، واتە کانی ماسی، ١٥٠٠ هێزی تورکیای هەیە، یان ئەگەری هەیە ئۆپەراسیۆنی ئاسمانی لە بنکەی بامەرنی ڕێکبخرێت. هەروەها لە 10ی ئازاری 2018 تورکیا لە ناوچەی برۆدۆستەوە هاتە ناو قووڵایی 30 کیلۆمەتری هەرێمی کوردستان و ئێستا بە چاودێری مەیدانی و ئامادەبوونی کارا ئۆپەراسیۆنی پێشوەختە ڕێکدەخات بۆ ڕێگریکردن لە جموجۆڵی پەکەکە لە ناوچە سنوورییەکانی خۆیدا.
سیاسەتی ڕاگەیەندراوی پارتی ئەوەیە کە بوونی پەکەکە ئاسایشی هەرێمی کوردستانی عێراق تێکدەدات و دەبێتە هۆی بۆردومان لەلایەن تورکیاوە، بۆیە غیابی دەوێت. بەڵام سیاسەت لە دەرەوەی ئەم پرسانەدایە کە لە ڕووی جیۆپۆلەتیکییەوە؛
- جیۆپۆلەتیکی هەرێمی کوردستانی عێراق ناسکە و ناتوانێ ئاسایشی دراوسێ زلهێزەکانی تێکبدات و زیانی پێ نەگات.
- پەکەکە ڕێکخراو و گروپێکی کەمپ نییە، بەڵکو ئۆپەراسیۆن لە ناوچە جیاجیاکان ڕێکدەخات و تەنانەت ئیدیعای مۆدێلی حوکمڕانی بۆ ئەو ناوچانەش دەکات، کە نموونەیان لە شنگال یان هەندێک ناوچەی دیکەی هەرێمی کوردستان لە ناوەڕاستی هێرشی داعشدا بینرا.
- پەکەکە دەست بەسەر ناوچە هەستیارەکانی هەرێمی کوردستانی عێراقدا گرتووە و کۆنترۆڵکردنی بەسەر هەموو لێوارەکانی بەرەو چیای قەندیل، مەترسییەکی دیکەی جیۆپۆلەتیکییە بۆ سەر پارتی و هەرێمی کوردستانی عێراق. لە ڕووی ئایدیۆلۆژییەوە، هەم سیاسەتی ناچەپگەرایی و هەم بەدواداچوونی فەرمی مۆدێلی ڕۆژئاوایی و هەم قەدەغەکردنی ژیانی عەشایەریی فەرمانڕەواکانی هەرێمی کوردستانی عێراق، لەگەڵ ململانێ چەکدارییەکان و بیرۆکەی چەپگەرایی پەکەکەدا ناکۆکییان هەیە. بە واتایەکی سادەتر، سەرکردەکانی پارتی و حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق کە ئێستا لێکزس لێدەخوڕن و لەسەر پاسەوانی دانیشتوون، ئامادە نین خۆشگوزەرانی خۆیان بۆ پەکەکە یان هەر ڕێکخراوێکی دیکە بسوتێنن.
ڕەنگە ئەگەر حکومەتی تورکیا بنکەی زیاتری بوێت پێشوازی لێبکەن. لە ڕووی جیۆئابوورییەوە، بوونی پەکەکە لە سنوورەکانی هەرێمی کوردستانیش بووەتە هۆی تەرخانکردنی داهاتی ئاڵوگۆڕە سنوورییە نایاساییەکان بۆ پەکەکە و پارتی لەو ناوچانەدا زیانی بەرکەوتووە. لەلایەکی دیکەوە پەیوەندی لەگەڵ حکومەتی تورکیا، لە فرۆشتنی نەوت، وەبەرهێنانی هاوبەش، بازرگانی سنووری، ئاسایشی ناوخۆ تا پەیوەندییە سیاسییەکان و پاڵپشتیکردنی پارتی، بوونی پەکەکە نایاسایی و قبوڵنەکراو دەکات، وەک نێچیرڤان بارزانی بەڕوونی لە 1ی ئایاردای 2018 گوتی. لە ڕووی بەرژەوەندی و نفوزی حیزبییەوە، بەو پێیەی پەکەکە لە دەڤەری بادینی ئامادەیە، پارتی بە مەترسی بۆ سەر کایەی نفوزی خۆی دەزانێ. بێگومان پرسی پیادەکردنی سەروەری حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق بەسەر هەرێمەکەی ژێر دەسەڵاتی خۆیدا و هاتنە ناوەوەی پەکەکە بۆ ناو ململانێ ناوخۆییەکانی هەرێم هۆکارێکی دیکەیە بۆ پارتی و حکومەتی هەرێم بەگشتی بۆ ئەو شێوازەی ئێستا لە مامەڵەکردن لەگەڵ پەکەکە.
بارودۆخی ئێستا دۆخێکی دروست کردووە کە یەکپارچەیی خاکی عێراق پێشێل دەکات و سەروەری هەرێمی کوردستانی عێراق لاواز دەکات و هەڕەشە و زیان بە خەڵکی سنووری هەرێمی کوردستانی عێراق دەکات، هەروەها چۆڵکردنی دەیان گوند بەهۆی بوونی پەکەکە و بێبەشکردنی ئاسایش لە ناوچە سنوورییەکان بەهۆی بوونی پەکەکە بووەتە هۆی ئەوەی تورکیا ڕووبەڕووی ببێتەوە. بێگومان سەرکردەکانی هەرێمی کوردستانی عێراق، جگە لەو پرسانەی پەیوەستن بە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ تورکیا، بەشدارن لەم دۆخەی ئێستا. چونکە جگە لە نێچیرڤان بارزانی، ئەوانی تر ئامادە نین بە ئاشکرا یەکجار و بۆ هەمیشە بڵێن کە ئێمە تەنها بەرپرس و پارێزەری هەرێمی کوردستانی عێراقین و هیچ پەیوەندییەکمان بە هیچ کام لە ئێمە نییە هەرێمی کوردستانی وڵاتانی ترمان نییە.
بێگومان نێچیرڤان بارزانیش لە 7ی شوباتی 2018 هەمان قسەی کردووە و لەلایەن ئەو کەسانەی دەڵێن جاش و کوردفرۆشە، هێرشی کراوەتە سەر و سوکایەتی پێکراوە. بێ ئاگا لەوەی کە گۆڕەپانی سیاسی و حوکمڕانی گۆڕەپانی شیعر و دەربڕینی ئەو جۆرە هەستانە نییە. بەڵام بە گشتی ڕێگای دەربازبوون لەم دۆخە خراپە خۆدروستکردنە ئەوەیە کە ئەو مەتەڵە ئەمنییەی کە ئەم لایەنانە دروستیان کردووە، دەبێت یەکجارەکی و بۆ هەمیشە لە ڕێگەی نێوەندگیری دووانەی نێوان کورد و جاشایەتی و واقیعەکانی دونیای سیاسەت و خەونی شیعرییەوە چارەسەر بکرێت. ئەم ئاستە نزمەی هاندانی هەست و سۆزی نەتەوەیی پێویستە لەوە زیاتر بێت و گرنگی بە وەڵامدانەوەی داخوازییەکانی خەڵک وەک چاکسازیی پێکهاتەیی و خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی و دروستکردنی خۆشگوزەرانی بۆ خەڵکی کەمدەرامەت و دابینکردنی کارەبا و دروستکردنی تۆڕی ئاوەڕۆ و تۆڕی بانکی و بابەتی دیکەی پەیوەست بە ژیانی ڕۆژانەی خەڵک بێت.
