دروستکردنی کولتوورێک بۆ دوورکەوتنەوە لە هەڵوێستی نەرێنی و پێشوازیکردن لە ئەندامانی فریودراو و پەشیمانی و دابڕاوی گروپە تیرۆریستییەکان
نووسەر: د.ئەحمەد کازمی، مامۆستای یاسای نێودەوڵەتی لە زانکۆ
لە ڕوانگەی کۆمەڵایەتییەوە، یەکێک لە کەسان و گروپە زیانلێکەوتووەکان ئەوانەن کە بە هۆکاری جۆراوجۆر – گرنگترینیان بەڵێنی ژیانێکی باشترە – لە لایەن گروپە تیرۆریستییەکانەوە فریودراون و لە ڕێگەی پڕۆسەیەکەوە بوونە ئەندامی ئەو گروپانە پاش ماوەیەک، لەگەڵ فێربوونی سروشتی ئەو گروپانە و بەرگەی ئازار و سەختی، لێیان دابڕان و پەشیمان بوونەوە و گەڕانەوە. ئەم جۆرە تاکە زیانلێکەوتووانە پێویستیان بە ڕێبازی پشتیوان هەیە، چ لە ڕوانگەی کۆمەڵناسی و چ لە ڕووی یاساییەوە، بۆ ئەوەی بتوانن ژیانی ئاسایی خۆیان لە کۆمەڵگادا دەستپێبکەنەوە. چارەسەرەکان بۆ ئەندامانی پەشیمان و ناڕازی گروپە تیرۆریستیەکان دەتوانرێت بەسەر دوو بەشدا دابەش بکرێت: ڕێوشوێنی خۆپارێزی و ڕێوشوێنی دوای کارەسات بە ئامانجی کەمکردنەوە و بنبڕکردنی زیانەکانی ئەندامێتی. ئەگەر ئاوڕێک لە چۆنیەتی دامەزراندنی گروپە تیرۆریستییەکان بدەین، دەبینین کە جگە لە چالاکییەکانی کادیری دامەزراندنی گروپەکان، زۆربەی دامەزراندنی ئەندامان لە ڕێگەی پەیج و تۆڕەکانی سۆشیال میدیاوە ئەنجام دەدرێت.
دامەزراندن لە گروپە تیرۆریستییەکان لە ڕێگەی دوو توخمەوە ئەنجام دەدرێت: خراپ بەکارهێنانی پێگەی کۆمەڵایەتی و خۆشگوزەرانی، هەروەها فریودان لە ڕێگەی بەڵێنی سەرنجڕاکێشەوە وەک ژیانێکی باشتر و گەشتکردن بۆ دەرەوەی وڵات و خوێندن لە وڵاتانی ئەوروپا. بۆیە لە بەرامبەردا ڕۆشنایی خستنە سەر پووچی ئەم بەڵێنانە، هەروەها شێوازی دامەزراندنی ئەو گروپانە لە سۆشیال میدیادا، بەرپرسیارێتییەکی فرەلایەنەیە. لە لایەکەوە دەزگاکانی ڕاگەیاندنی گشتی و باو و هەواڵ و پلاتفۆرمە گشتیەکانی تر پێویستە بە بەرنامە و تیزەری کاریگەر لەسەر ئەم بابەتە بەرهەم بهێنن و ڕاپۆرت بکەن. لەلایەکی دیکەوە دەبێت دەزگا قەزاییە پەیوەندیدارەکان ڕێوشوێنی پێویست بگرنەبەر بۆ فلتەرکردنی ئەم جۆرە پەیجە سۆشیال میدیایانە و هەروەها بەدواداچوون بۆ لێپێچینەوە یاسایی و تاوانکاریی بەڕێوەبەرانی کەناڵەکان لەسەر ئاستی نیشتمانی و نێودەوڵەتی، ئەمەش پێویستی بە دامەزراندنی گروپێکی کاری تایبەتمەند هەیە بۆ بەردەوامبوون.
دروستکردنی کولتوورێک بۆ دوورکەوتنەوە لە هەڵوێستی نەرێنی و پێشوازیکردن لە ئەندامانی فریودراو و پەشیمانی و دابڕاوی گروپە تیرۆریستییەکان، هەروەها یەکێکە لەو ڕێوشوێنانەی کە جگە لە میدیای نیشتمانی، پێویستە لەلایەن گروپە ناحکومییەکانەوە بگیرێتەبەر کە بە کەڵکوەرگرتن لە توانا گشتییەکان. نەبوونی ڕێکخراوە ناحکومییەکان یان ڕێکخراوەکان کە خزمەتگوزاری پێشکەش بە ئەندامانی گەڕاوە و پەشیمان دەکەن لەم ڕووەوە بە تایبەتی بەرچاو دەکەوێت. لە ئەزموونی مۆدێلی جیهانیدا و لە زۆرێک لە وڵاتان، بۆ ئەم جۆرە گروپە بێبەشە کۆمەڵایەتییە، شانبەشانی دامەزراوە حکومییەکان، کۆمەڵەی خەڵکیش پێکهێنراون و خزمەتگوزاری پێشکەش دەکەن لەوانە درووستکردنی هەلی کار، پاڵپشتی پەروەردەیی، ڕۆحی، دەروونی، و پشتیوانی خۆشگوزەرانی. لە هەمان کاتدا بنەماڵە یەکەم ناوەندی پشتیوانییە بۆ ئەندامانی پەشیمانی و گەڕانەوەی تاقمە تیرۆریستییەکان. تێبینی دەکرێت لە هەندێک حاڵەتدا خێزانەکان بە هۆکاری جیاواز لەوانەش بێهیوایی کۆمەڵایەتی ڕەتدەکەنەوە منداڵە دابڕاوەکانیان لەم گروپانە وەربگرن. پێدەچێت دابینکردن و پێشبینیکردنی ڕاوێژکاری دەروونی بێبەرامبەر بۆ ئەم خێزانانە کاریگەر بێت لە چارەسەرکردنی کێشەکەدا.
لە ڕوانگەی یاساییەوە، پشتیوانیکردن لە ئەندامانی گەڕانەوە و پەشیمانی گروپە تیرۆریستییەکان دەتوانرێت بە دوو شێوە لەبەرچاو بگیرێت: مافە گشتیەکانی مرۆڤ و مافە تایبەتەکانی مرۆڤ. لە ڕوانگەی سیستەمی گشتی مافەکانی مرۆڤەوە، ئەم تاکانە وەک ئەندامانی بنەماڵەی مرۆڤ، وەک ئەندامانی دیکەی کۆمەڵگا، دەبێ چێژ لەو کەرامەت و ڕێزگرتن و یەکسانی و ئازادییە بنەڕەتییانە بەهرەمەند بن کە لە جاڕنامە و جاڕنامەی گەردوونی مافی مرۆڤدا چەسپێنراون، هەروەها لە دەستووری ئێران و جاڕنامەی مافی هاووڵاتیاندا جەختیان لەسەر کراوەتەوە. مەگەر سزایەکیان بەسەردا سەپێنرابێت لەسەر بنەمای بڕیارێکی دادگای کارامە، کە بەهەمان شێوە ماوەیەکی دیاریکراوی هەیە بەپێی یاسا، لەڕووی کاریگەریی تاوانەکەوە. بەهۆی نەبوونی پەروەردەی گشتی، کۆمەڵگا بەزۆری بە هەڵوێستێکی نەرێنی هەمیشەیی سەیری ئەم جۆرە کەسانە دەکات. لە کاتێکدا لە ڕوانگەی یاسای تاوانەوە، بەبێ بڕیار یان سزای دادگا، هەڵوێستی نەرێنی بەرامبەریان ناتوانێت ڕەوا بێت.
لە ڕوانگەیەکی تری یاساییەوە، ئەم کەسە بریندار و پەشیمانانە لە مافە پاراستنەکاندا جێگیرکراون کە لە مافە تایبەتەکانی مرۆڤدا هاتووە. ئەمەش بەو مانایەیە کە لە زۆربەی حاڵەتەکاندا ئەندامانی گرووپە تیرۆریستییەکان لە کەمینە نەتەوەیی و ئایینییەکانن. بۆ نموونه ئه ندامانی گرووپه کانی وه‌ک په‌ژاک و پاک و کۆمه‌ڵه بهڕهگهز کوردن و به نه‌ته‌وه‌ی ئێرانی داده‌نرێن. جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی 1992 بەناونیشانی “بەیاننامەی کەسانی سەر بە کەمینە نەتەوەیی و ئایینی و زمانەوانی و نەتەوەییەکان” مافی کەمینە و نەتەوەیی دیاری کرد کە گرنگترینیان “بەشداری کاریگەری کەسانی سەر بە کەمینەکانە لە ژیانی گشتیدا؛ واتە بەشداری کاریگەرانەی ئەم سپێکترۆمەی مرۆڤەکان لە ژیانی ئابووری، کۆمەڵایەتی، کولتووری و سیاسیدا. ئەم ڕێبازە ڕێگریکردنە لە دووبارەبوونەوەی هەڵەکان و پێکهێنانی سووڕێکی خراپ لە دامەزراندنی کارمەند.
لە ڕوانگەی یاساییەوە، پشتیوانیکردن لە ئەندامانی ناڕازی و هەڵوەشاوەی گروپە تیرۆریستییەکان، لە چوارچێوەیەکی یاساییدا، ئەرکێکی ئایندەیی هەیە. ئەمەش بەو مانایەیە کە ڕێبازێکی یاسایی لەو شێوەیە هانی ئەندامانی دیکەی گرووپە تیرۆریستییەکان دەدات بۆ جیابوونەوە لەو گرووپانە و گەڕانەوە بۆ ناو کۆمەڵگا. بەشێک لە گرووپە تیرۆریستییەکان لە جیهاندا بە هۆی کەمبوونەوەی بەرچاوی ئەندامان لاواز بوون و لەناوچوون. بۆ نموونە ئەگەر ئەمڕۆ هاوتەریب لەگەڵ ڕێبازی گرژبوونەوەی چین بەرامبەر ئویغورەکان کە ئەندامی بەرەی تیرۆریستی تورکستانی ڕۆژهەڵاتن، میدیاکانی ڕۆژئاواش مەیلیان بۆ ئەوە هەیە کە هیچ بنەمایەک نییە بۆ ئەوەی ئویغورەکان کە پەشیمانن لە پەیوەندیکردن بە گروپە تیرۆریستییەکانەوە بگەڕێنەوە چین، ئەوە بەهۆی ئەم پرسەوەیە. چونکە دروستبوونی هیوای گەڕانەوە و دەستپێکردنەوەی ژیانی ئاسایی دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی ئەندامان و لاوازبوونی گروپە تیرۆریستییەکان.
لە کۆتاییدا بۆ ئەو ئەندامانەی کە گەڕاونەتەوە و تەوبەیان کردووە و سزای تاوانکاری یان فەرمانی دادگایان بەسەردا نەسەپێنراوە، دروستکردنی زەمینەیەک بۆ بەشداریکردنیان لە کۆمەڵگادا نەک هەر ڕێکارێکی یاسایی پابەندکەر نییە دژی نەزمی گشتی، بەڵکو هۆکارێکە بۆ بەهێزکردنی یەکگرتوویی و یەکگرتوویی لە کۆمەڵگادا.
