په‌ژاک هەرزەکارەیک به‌ناوی موحسین عارفزادە لەدایک بووی ساڵی 1993 و خەڵکی بانە، لە تەمەنی 17 ساڵیدا لە ساڵی 2010 ڕفاند و گواستییەوە بۆ هەرێمی کوردستان
تاقمی تیرۆریستی په‌ژاک کە بنکەکەی لە هەرێمی کوردستانە، تاوانێکی دیکەی ئەنجامداوە کە بەم دواییە بەڵگەنامەکانی خراوەتە بەردەستی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران. “بێسەروشوێنکردن و کوشتنی موحسین عارفزادە”. په‌ژاک ئەم هەرزەکارەی لەدایک بووی ساڵی 1993 و خەڵکی بانە، لە تەمەنی 17 ساڵیدا لە ساڵی 2010 ڕفاند و گواستییەوە بۆ هەرێمی کوردستان. ئەمە نموونەیەکی ڕوونی منداڵی سەرباز و بەکارهێنانی منداڵانە وەک سەرباز، چونکە موحسین عارفزادە تەمەنی یاسایی (18 ساڵ)ی لە خوار تەمەنی یاساییەوە بوو. شایانی باسە کە بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ ئاماژەیە بۆ کردەوەیەک کە کەسێک بەبێ دادگاییکردن یان ئاگادارکردنەوەی خێزانەکەی بە شێوەیەکی نایاسایی لەلایەن حکومەت یان گروپە چەکدارەکانەوە بێسەروشوێن دەکرێت. ئەم پراکتیزەیە بەزۆری ئامانجی سەرکوتکردنی نەیارانی سیاسی، ترساندنی خەڵک، یان ڕێگریکردنە لە ناڕەزایەتییەکان. بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ بە پێشێلکارییەکی جددی مافەکانی مرۆڤ دادەنرێت و زۆرجار لەگەڵ ئەشکەنجەدان و مامەڵەی خراپدا دەبێت. ئەم دیاردەیە لە زۆرێک لە وڵاتان لە مێژووی هاوچەرخدا بەدی کراوە، بە تایبەت لە سەردەمی دیکتاتۆریەت و دەسەڵاتە سەرکوتکەرەکاندا. دیارنەمانی زۆرەملێ نەک تەنها کاریگەری لەسەر تاک هەیە، بەڵکو کاریگەری لەسەر خێزان و کۆمەڵگاکەشی هەیە، هەستکردن بە نائەمنی و ترس لە کۆمەڵگادا دروست دەکات. ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤ وەک ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەکگرتووەکان بە توندی دژایەتی ئەم کارەیان کردووە و داوایان کردووە کۆتایی پێبهێنرێت. یەکێک لە نموونە هەرە گرنگەکانی ئەم چالاکییە، گرووپە چەکدارە کوردییەکانی وەک په‌ژاک، پاک، په‌که‌که‌ن.
بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ یەکێکە لە پێشێلکارییە گەورەکانی مافی مرۆڤ و بە کارێکی نایاسایی و نامرۆڤانە دەناسرێتەوە بەم هۆکارانەی خوارەوە:
۱. پێشێلکردنی مافی ژیان: بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ دەتوانێت بە مانای کوشتن یان زیانگەیاندن بە کەسی بێسەروشوێنکراو بێت. ئەم کارە پێشێلکردنی مافی ژیانە.
۲. پێشێلکردنی مافی ئازادی و ئاسایشی کەس: کەسانی بێسەروشوێن بەبێ هیچ دادگاییکردن و هۆکارێکی یاسایی دەستگیر دەکرێن، ئەمەش پێشێلکردنی مافەکانی تاک و ئازادییە بنەڕەتییەکانە.
۳. نەبوونی شەفافیەت و لێپرسینەوە: زۆرجار بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ لەگەڵ نەبوونی شەفافیەت لە پرۆسەی یاساییدا دەبێت، حکومەتەکان یان دامەزراوە بەرپرسیارەکان ڕەتدەکەنەوە زانیاری بدەن بە کەسوکاری قوربانییەکان.
۴. زیانەکانی دەروونی بۆ خێزانەکان: خێزانی ئەو کەسانەی کە دیارنەماون تووشی فشاری دەروونی و سۆزداری توند دەبن. نەزانینی چارەنووسی ئازیزانیان دەتوانێت لێکەوتەی جددی لەسەر تەندروستی دەروونیان هەبێت.
۵.کاریگەری لەسەر کۆمەڵگا: دیارنەمانی زۆرەملێ دەبێتە هۆی ترس و بێمتمانەیی لە کۆمەڵگا و سنووردارکردنی ئازادی ڕادەربڕین و چالاکییە کۆمەڵایەتییەکان.
۶. پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکان: زۆرێک لە ڕێککەوتننامە و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان، وەک ڕێککەوتننامەی دژی ئەشکەنجە و پەیمانی نێودەوڵەتی مافە مەدەنی و سیاسییەکان، بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ قەدەغە دەکەن.
بەگشتی بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ نەک هەر کارێکی نامرۆڤانە نییە، بەڵکو پێشێلکردنی گەورەی بنەما سەرەکییەکانی مافی مرۆڤە و دەبێت بە توندی ئیدانە بکرێت.
مەحمود عارفزادە، باوکی موحسین عارفزادە، ماوەی ٩ ساڵە هیچ هەواڵێکی لە کوڕەکەی نەبیستووە و دڵنیایە کە لە تەمەنی ١٧ ساڵیدا کە لە سەر سنوور بە کەڵەشێرەوە کاڵای گواستەوە، لە کارەکەی هەڵاتووە و تا ئێستا نەگەڕاوەتەوە ماڵەوە. مەحمود عارفزادە دڵنیایە کە کوڕەکەی لەلایەن په‌ژاکەوە ڕفێندراوە. ساڵی 2017 چووە سلێمانی و هیچ ئاماژەیەک و هەواڵێکیشی نەدۆزیەوە. دواجار بەپێی ئەو لێکۆڵینەوەانەی کە ئەنجام دراون، بۆی دەرکەوتووە کە گروپی پەژاک کوڕەکەی بە زۆرەملێ گواستووەتەوە بۆ عێراق و لە هاوینی 2019دا پێیان وتراوە کە لە تورکیا کوژراوە، بەڵام بە وردی باسیان لەوە نەکردووە لە کوێ و چۆن کوژراوە. هەروەها شوێنی ناشتنی نادیارە.
پرسیار: تکایە خۆت بناسێنە و بارودۆخی خێزانەکەت بۆ ڕوون بکەرەوە. ئاستی دارایی و پیشە و خوێندنت چەندە؟
عارفزادە: من مەحمود عارفزادە باوکی موحسین عارفزادەم. ئێمە لە خێزانێکی سادە و ماندوودا دەژین. کاری سەرەکی من کشتوکاڵ و کاری وەرزییە و لە ڕووی داراییەوە کێشەم هەیە بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەتاییەکانی خێزانەکەم. لەڕووی پەروەردەوە زۆر خوێندەوار نیم و تەنها تا پۆلی پێنجەمی سەرەتایی خوێندومە. کوڕەکەم موحسنیش وەک فرۆشیاری سەر شەقامەکان کاری دەکرد، هەندێکجار بۆ یارمەتیدانی خێزانەکە، جگە لە خوێندن. هەر ئەم کۆلبارییە لە کۆتاییدا بووە هۆی مردنی.
پرسیار: باسی دیارنەمانی منداڵەکەت بکە. ئەمە چۆن ڕوویدا؟ وردەکارییەکانی ئەم بابەتە لەگەڵمان بڵاو بکەنەوە.
عارفزادە: موحسین تەمەنی ١٦ ساڵ بوو و وەک هەمیشە بۆ کارکردن دەچووە سەر سنوور. وەک شۆفێری کەر کاری کردووە بۆ پشتگیریکردنی خەرجییەکانی خوێندن و ژیانی. بەڵام ڕۆژێک کە بڕیار بوو بگەڕێتەوە ماڵەوە، هیچ هەواڵێک لەبارەیەوە نەبوو. سەرەتا پێمان وابوو لە شوێنی کارەکەیە و بەم زووانە دەگەڕێتەوە. بەڵام دوای چەند ڕۆژێک کە نەگەڕایەوە ماڵەوە، نیگەرانییەکانمان زیاتر بوو. لەو ساتەدا یەکێک لە خزمەکانمان کە لە کوردستانی عێراق دەژیا، تەلەفۆنی بۆ کردین و گوتی موحسین لەگەڵ کوڕەکەیدا دیار نەماوە. دواتر زانیمان هەردوکیان هەرچەند لەژێر ناچاریدا بوونەتە ئەندامی گرووپی په‌ژاک. ئەمەش بەو مانایەیە کە په‌ژاک بە کردەیی ڕفاندوون و بە زۆر گواستیانەوە بۆ هەرێمی کوردستان و قەندیل. کوڕەکەم هەرزەکار بوو و هیچی لە سیاسەت و تفەنگ نەدەزانی. کەش و هەوای ماڵەکەمان وا نەبوو کە ئێمە حەزمان لەم گروپانە بوو. دڵنیام موحسین بەناچاری هاتە ناو په‌ژاکەوە.
پرسیار: دوای دیارنەمانی منداڵەکەت چ کارێکت کرد؟تکایە هەر کارێکتان کردبێت، بە بەروارەکەشەوە ڕوونی بکەنەوە.
عارفزادە: کاتێک زانیمان موحسین نەگەڕاوەتەوە، سەرەتا چووینە سەر سنوور و لێپرسینەوەمان لەو کەسانە کرد کە لەگەڵیدا کاریان دەکرد. بەڵام کەس هیچ زانیارییەکی نەبوو. دوای چەند هەفتەیەک هەواڵمان پێگەیشت کە موحسین و هاوەڵەکەی لە کوردستانی عێراق بێسەروشوێن بوون. ساڵی ٢٠١٧ چوومە سلێمانی تا ڕەنگە شوێنەواری کوڕەکەم بدۆزمەوە. سەردانی بارەگا جۆراوجۆرەکانی په‌ژاکم کرد، بەڵام سەرەتا بوونی موحسینیان ڕەتکردەوە. دوای چەند مانگێک لە بەدواداچوون، دواجار دانیان بەوەدا ناوە کە موحسین لەنێویاندایە، بەڵام ڕێگەیان پێنەدا لەگەڵیان کۆببێتەوە و دەڵێن گەڕانەوەی مەحاڵە. واتە کوڕەکەم زیندانی کرا! ڕێگەیان نەدەدا یەکتر ببینین و تەنانەت بە تەلەفۆنیش قسە بکەین. تەنانەت لەگەڵ چەند کەسێکی ناوچەکە قسەم کرد کە ڕەنگە زانیارییان هەبێت، بەڵام کەس هاوکارییان نەکرد. هەوڵەکانم بێ ئەنجام بوون. تەنانەت سەردانی بارەگای گروپە چەکدارەکانی تریشم کرد. به ڵام له هه موو حاڵه ته کاندا یان ڕێگه یان به کۆبوونه وه نه دا یان حزووری موحسینیان ڕه تکرده وه .
پرسیار: منداڵەکەت تەمەنی چەند بوو کاتێک دیار نەما و چی دەکرد؟
عارفزادە: موحسین لە کاتی دیارنەمانیدا تەمەنی تەنیا ١٧ ساڵ بوو. خوێندکاری قۆناغی ئامادەیی بووە و جگە لە خوێندن، لە سنووردا کاری کوریەر بووە. خەونی گەورەی هەبوو؛ ویستی لە داهاتوودا بچێتە زانکۆ و ژیانێکی باشتر بۆ خۆی بنیات بنێت. بەڵام هەموو ئەمانە بەهۆی ئەو ڕووداوەوە لەناوچوون. په‌ژاک خێزانی ئێمەی وێران کرد. هەرزەکارێک بەبێ ڕەزامەندی بنەماڵەکەی بە زۆر بردرایە ناو پێکهاتەی په‌ژاکەوە و تا ئەمڕۆش لە چارەنووسی منداڵەکەم بێ ئاگاین. ئەمە چ جۆرە مۆدێلێکە بۆ داکۆکیکردن لە مافەکانی کورد؟ بۆچی په‌ژاک بە کوشتنی خەڵکی وەک موحسین دەیەوێت بەرگری لە کورد بکات؟
پرسیار: ئایا بۆ بەدواداچوون بۆ دۆخی منداڵەکەت پەیوەندیت بە دەسەڵاتدارانی حکومەت و قەزایی ئێرانەوە کردووە؟ کردەوەکانیان چی بوون؟
عارفزادە: بەڵێ، چووینە لای پۆلیسی ناوچەکە و هەواڵی بێسەروشوێنبوونی موحسینمان دا. هەروەها پەیوەندیمان بە چەند دەزگایەکی حکومییەوە کرد. بەڵێنیان دا کە بەدواداچوون بۆ ئەو بابەتە بکەن. بەڵام بەداخەوە هیچ ئەنجامێکی کۆنکرێتییان پێ نەداین. وا دیارە هیچ دامەزراوەیەک ناتوانێت هیچ بکات کاتێک باس لەم گروپانە دەکرێت. هیچ دامەزراوەیەک یارمەتیمان نەدا بۆ گەڕانەوەی موحسین، یان لانیکەم تەرمەکەی.
پرسیار: کەی بۆت دەرکەوت کە منداڵەکەت پەیوەندی بە په‌ژاکەوە کردووە؟ چۆن ئەم بابەتەت زانی و چیت کرد؟
عارفزادە: چەند هەفتەیەک دوای دیارنەمانی موحسین، یەکێک لە خزمەکانمان لە کوردستانی عێراقەوە تەلەفۆنی بۆ کرد و گوتی هەردوو کوڕەکەی و موحسین چوونەتە ناو په‌ژاک. سەرەتا باوەڕمان پێ نەدەکرد. لە هەموو شوێنێک کە لە توانامدا بوو، چەند جارێک بۆ سلێمانی، بۆ دۆزینەوەی چووم. بەڵام هەرجارە ڕووبەڕووی درۆی جیاواز بوومەوە و تەنانەت بۆ جارێکیش نەمتوانی چاوم بە موحسین بکەوێت.
پرسیار: دوایین هەواڵ لە منداڵەکەتەوە پێت گەیشت چی بوو؟ ئایا وردەکاری زیاترتان هەیە لەو بارەیەوە؟
عارفزادە: دوایین هەواڵ لە موحسینەوە پێمان گەیشت لە ڕێگەی میدیای سەر بە په‌ژاکەوە بوو. هاوینی ٢٠٢٠ وێنەیەکی موحسین بڵاوکرایەوە کە لە شاری وان لە تورکیە کوژراوە. بەڵام وردەکاری زیاتریان نەخستەڕوو. کەس پەیوەندیی پێوە نەکردین و هیچی نەگوت کە چۆن و کەی کوژراوە. تەنانەت تەرمەکەیمان نەبینی و نازانین بەڕاستی کوژراوە یان نا. ئەگەر کوژرا گۆڕەکەی لە کوێیە؟ بۆچی لە تورکیە کوژرا؟ ئەمانە پرسیارگەلێکن کە تا ئێستاش بێ وەڵام ماونەتەوە. تەنانەت یەک کەس لە په‌ژاکەوە تەلەفۆنی بۆ نەکردین و سەرەخۆشی نەکردین. ئایا پێویستە هەواڵی مردنی کوڕەکەم لە میدیاکانەوە ببیستم؟ ئایا په‌ژاک نابێت بەرپرسیارێتی مردنی منداڵەکەم قبوڵ بکات؟ ئایا نابێت شوێنی ناشتنی منداڵەکەم بزانرێت؟ بۆچی په‌ژاک منداڵەکانی ئێمەی نارد بۆ تورکیا؟ ململانێی پەکەکە لەگەڵ تورکیا چ پەیوەندییەکی بە ئێمەی کوردی ئێرانەوە هەیە؟ ئەم پرسیارانەی لە په‌ژاکەوە هەمانە دوای چەندین ساڵ بێ وەڵام ماونەتەوە.
