کردەوەی گروپە چەکدارە کوردییەکان لە فریودان و ڕفاندنی منداڵانی کوردی ئێرانی، پێچەوانەی هەموو یاسا پەسەندکراوەکانی نێودەوڵەتییە
پێشەکی
گرووپە چەکدارە کوردییەکان لە ئێران کە بە زەحمەت دەتوانرێ بە حیزبی سیاسی ناویان ببەین بە لەبەرچاوگرتنی مێژووی نەرێنی خۆیان، زۆرجار بە جەختکردنەوەیەکی زیادەڕۆیی لە سەر توخمی ناسیۆنالیزم و لە هەلومەرجی جیاوازی ناوخۆیی و دەرەکیدا پێکهاتبوون. هەرچەندە سەرکردەکانی ئەو گرووپانە بانگەشەیان بۆ ناسیۆنالیزمی توندڕەو دەکرد، بەڵام زۆرێکیان بە ئاگاداری یان نائاگا، لە ژێر پەردەی گەیشتن بە ئۆتۆنۆمی ڕوویان لە هاوکاری لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە کرد. بەڵام ئەم هاوکارییە نەک هەر یارمەتیدەر نەبوو بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان، بەڵکو تەنیا خستیانە خزمەت زلهێزە دەرەکییەکان. جەختکردنەوە لەسەر چالاکیی چەکداری و کردەوەی گەریلا-تیرۆریستی، بە ئامانجی ڕاگەیەندراوی ئۆتۆنۆمی و دروستکردنی کوردستانێکی گەورەتر، نەک هەر سوودی بۆ گەلی کورد نەبووە، بەڵکوو بەدرێژایی ساڵان کێشەی زۆری بەدوای خۆیدا هێناوە، لەوانە کردەوەی گروپە چەکدارە کوردییەکان، دیاردەی منداڵی سەرباز، یان وردتر، ڕفاندن/فریودانی منداڵانی ناوچە کوردنشینەکانی ئێران.
دەق
لە شەڕ و ململانێ چەکدارییەکانی دوو سەدەی ڕابردوودا لە نێوان دوو وڵات یان زیاتردا، بەکارهێنانی منداڵان وەک کارمەندی سەربازی حەتمی بووە. ئەو منداڵانەی کە بەبێ خێزان جێهێڵدرابوون لە ناوچە جەنگییەکان، زۆرجار ئامرازێکی گونجاو بوون بۆ ئەوەی سوپاکان بەکاریان بهێنن، چونکە پێویستیان بە وەبەرهێنانێکی زۆر نەبوو وەک گەورەکان و زۆرجار ئاسانتر بەڕێوەدەبرێن. بێگومان لە سەردەمی مۆدێرن و دوای پەرەسەندنی چەمکە یاساییەکان، بەتایبەتی دوای جەنگی جیهانی دووەم، دۆخی بەشداریکردنی منداڵان لە شەڕەکاندا بە بەراورد بە ڕابردوو زۆر باشتر بووە. ئێستا یاسای نێودەوڵەتی هەیە کە سەربازەکان لە دامەزراندنی منداڵان قەدەغە دەکەن. بەڵام هەندێک لە سوپای نیشتمانی ئەفریقا و ئاسیا هێشتا ژمارەیەکی زۆر منداڵیان لە دەستدایە. لەگەڵ فراوانبوونی چەمکە یاساییەکان و دەرکردنی یاسای پەیوەندیدار، نزیک بوو ئەم پراکتیزەیە لە دامودەزگا سەربازییە فەرمییەکانی حکومەتەکاندا هەڵبوەشێتەوە، بەڵام ئەوەی تا ئێستا هەیە، بەکارهێنانی ئەم تاکتیکە لەلایەن گروپە چەکدارە نادەوڵەتییەکانەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی حکومەتەکان و گروپەکانی دیکە.
ئیستغلالکردن و بەکارهێنانی منداڵان لە شەڕ و ململانێکاندا، یان بە واتایەکی تر منداڵانی سەرباز بۆ دەستدرێژیکردنە سەر بۆ مەبەستی سەربازی و بۆ ئەوەی ببنە ئامرازی پڕوپاگەندە، شتێکە کە مێشکی گشتی و ویژدانی بەئاگابووی مرۆڤ لە سەرانسەری جیهاندا تێکدەدات. چەمکی منداڵانی سەرباز ئاماژەیە بۆ بەکارهێنانی منداڵان وەک هێزی سەربازی لە شەڕدا لەلایەن دامەزراوە سەربازییەکانەوە، لەوانە دامەزراوە سەربازییە حکومییەکان، گروپە نیمچە سەربازییەکان، ئەکتەرە چەکدارە نادەوڵەتییەکان، یان تەنانەت گروپە سیاسییەکان، وەک پاسەوان، سیخوڕ، نێردراو، یان تەنانەت بۆ دەستدرێژی سێکسی. پرسی منداڵانی سەرباز ڕەهەندی فراوانی هەیە و دەتوانرێت لە ڕوانگەی جۆراوجۆرەوە لێی بکۆڵرێتەوە، لەوانەش شەریعەتی ئیسلامی و مافی مرۆڤ و ڕێسا نێودەوڵەتییەکان. لە ڕوانگەی شەریعەتی ئیسلامییەوە، بەکارهێنانی منداڵان لە شەڕ و شەڕی چەکداریدا ئیدانە دەکرێت و پاراستنی منداڵان وەک بەشێک لە کۆمەڵگەی ئیسلامی یەکێک لە بنەما بنەڕەتییەکانە. بەڵام لە بواری مافی مرۆڤی مۆدێرن، لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە، پەیماننامە بۆ قەدەغەکردنی بەکارهێنانی منداڵان لە شەڕدا پەسەند کراوە. بەڵام ڕاپۆرتەکانی کەمپەینی نێودەوڵەتی بۆ کۆتایی هێنان بە منداڵانی سەرباز، بەکارهێنانی بەربڵاوی منداڵانیان لە شەڕەکاندا نیشان دا. لە کۆتاییدا گرنگترین پەیماننامە لەم بوارەدا کە بریتییە لە ڕێککەوتننامەی گەردوونی مافەکانی منداڵ، لە تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٨٩ لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە پەسەندکرا.
لە مادەی ٣٨ی ڕێککەوتننامەی گەردوونی مافەکانی منداڵدا بە ئاشکرا داوا لە حکومەتەکان دەکات کە ڕێز لە ڕێساکانی ئەم ڕێککەوتننامەیە و یاساکانی تری مافی مرۆڤ لە کاتی شەڕە چەکدارییەکاندا بگرن، کە منداڵان تێیدا بەشدارن. هەروەها داوا لە دەوڵەتانی ئەندامی ڕێککەوتننامەکە دەکات دڵنیابن لەوەی کە کەسانی خوار تەمەنی ١٥ ساڵ ڕاستەوخۆ بەشداری شەڕە چەکدارییەکان ناکەن. هەروەها پەیماننامەکە داوا لە وڵاتان دەکات هەوڵبدەن کەسانی خوار تەمەنی ١٥ ساڵ بۆ ناو هێزە چەکدارەکان وەرنەگرن.
لە ڕاستیدا خاڵێکی گرنگ کە پێویستە لەم پەیماننامەیەدا ئاماژەی پێبدرێت ئەوەیە کە بە پێی پێناسەی جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی منداڵ، منداڵی سەرباز تەمەنێکی دیاریکراوی هەیە، و تەمەنی خوار ١٨ ساڵ وەک منداڵی پێناسە دەکرێت لە ئەنجامدا کەسانی ژێر ١٨ ساڵ وەک منداڵی سەرباز دەناسرێن ئەگەر وەک هێزی سەربازی لەلایەن حکومەتەکانەوە یان گروپە چەکدارەکانەوە بەکارهێنرێن. وردتر بڵێین، بۆ ئەوەی کەسانی خوار تەمەنی ١٨ ساڵ وەک منداڵی سەرباز هەژمار بکرێت، پێویست ناکات لە بەرەکانی شەڕدا چەکیان هەڵگرتبێت بەڵکو ئەگەر ئەم منداڵانە لە ژینگە سەربازییەکانیشدا وەک پاسەوان، سیخوڕ، نێردراو، یان کارمەندی لۆجستیکی دامەزراو بن، ئەوا لە چەمکی منداڵی سەربازدا جێگیرکراون.
هەروەها لە مادەی ٣٨ بڕگەی ٣ی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵان داوا لە وڵاتان دەکات تەمەنی ١٥ ساڵ بۆ ١٨ ساڵ بەرز بکەنەوە. لە ڕاستیدا کاتێک ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵان لە ساڵی ١٩٨٩ پەسەند کرا، زۆرێک لە وڵاتان هێشتا منداڵانی تەمەن ١٥ ساڵان بەکاردەهێنا بۆ ئەوەی بچنە ناو سەربازییەوە، بۆیە لە مادەی ٣٨ بڕگەی ٣ی ئەم ڕێککەوتنە هەوڵیدا تەمەنی پەیوەستبوون بە سەربازییەوە لە ١٥ ساڵەوە بۆ ١٨ ساڵ زیاد بکات. مادەی ٣٨ بڕگەی چوارەمی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ داوا لە دەوڵەتانی ئەندام دەکات کە لە کاتی شەڕی چەکداریدا هەموو مەدەنییەکان بە تایبەت منداڵان بپارێزن. ڕوونە کە بەپێی ڕێککەوتننامەی مافی منداڵان، دامەزراندنی منداڵان بە تایبەت ئەوانەی تەمەنیان لە خوار ١٥ ساڵ و هەروەها خوار ١٨ ساڵەوە، وەک کارمەندی سەربازی قەدەغەیە.
شایانی باسە جگە لە ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ، پرۆتۆکۆلێکی ئیختیاریش هەیە کە پێی دەوترێت پرۆتۆکۆڵی ئیختیاری ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ، کە لە مادەی چوارەمی پرۆتۆکۆڵی ئیختیاریدا، بە تایبەتی باس لە قەدەغەکردنی بەکارهێنانی منداڵان وەک کارمەندی سەربازی لەلایەن حکومەتەکان و گروپە سەربازییەکانی دیکەوە دەکات، هەروەها بە ڕوونی ئەو تایبەتمەندیانە دیاری دەکات بۆ دەستنیشانکردن و قەدەغەکردنی بەکارهێنانی منداڵان وەک سەربازێکی منداڵ پەیوەندی لەگەڵ دامەزراوە سەربازییەکان. هەروەها ئەم پرۆتۆکۆڵە ئیختیارییە داوا لە حکومەتەکان دەکات، لە مادەی شەشەمدا، منداڵان بۆ کردەوەی سەربازی کۆنەکەنەوە و خۆیان لە تۆمارکردنیان بۆ بەشداریکردن لە ململانێ سەربازییەکان بەدوور بگرن، هەروەها هەوڵبدەن بۆ گەڕاندنەوەی باشی جەستەیی و دەروونی منداڵان.
بەپێی مادەی 8.2.26 لە پەیڕەوی ناوخۆی ڕۆمای دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان، کە لە ساڵی 1998 پەسەندکرا و لە 1ی تەمموزی 2002 کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە، بەکارهێنانی منداڵانی خوار تەمەنی 15 ساڵ وەک کارمەندی سەربازی لە ململانێ و شەڕەکاندا، هەروەها دامەزراندنی منداڵان وەک کارمەندی سەربازی لە کاتی ئاشتیدا، قەدەغەیە و وەک تاوانێکی تاوانکاری نێودەوڵەتی، و بەکارهێنانی منداڵانی خوار تەمەنی 15 ساڵ هێزەکان بە تاوانی جەنگ دادەنرێت بۆیە بەکارهێنانی منداڵانی خوار تەمەنی ١٥ ساڵ چ لە کاتی شەڕدا بێت یان لە کاتی ئاشتیدا تاوانێکی نێودەوڵەتییە و تاوانێکی جەنگە و توانای دادگاییکردنی تاوانکاری نێودەوڵەتی هەیە.
لە ٢٦ی تەمموزی ٢٠٠٥ ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان بە کۆی دەنگ بڕیارنامەی ١٦١٢ی ئەنجومەنی ئاسایشی پەسەند کرد. ئەم بڕیارنامەیە یەکەم هەنگاو بوو بۆ دامەزراندنی سیستەمی چاودێری و ڕاپۆرتکردن بۆ ناچارکردنی ئەو گروپانەی کە منداڵان لە شەڕدا بەکاردەهێنن، یاسای نێودەوڵەتی قبوڵ بکەن. ئەم بڕیارنامەیە بە ئاشکرا بەکارهێنانی منداڵان وەک سەرباز یان دامەزراندنی منداڵان وەک کارمەندی سەربازی لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە قەدەغە دەکات. لە میکانیزمی چاودێریدا کە بۆ چاودێریکردنی ئەدای وڵاتان و گروپە سەربازییەکان دامەزراوە، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان پێویستە لەسەر بنەمای ئەم بڕیارنامەیە ساڵانە ڕاپۆرتێک پێشکەش بە ئەنجومەنی ئاسایش بکات کە کام وڵات یان گروپێک منداڵانیان وەک کارمەندی سەربازی بەکارهێناوە. ئەم یاسایانە نیشان دەدەن کە بەکارهێنانی منداڵان وەک کارمەندی سەربازی لە ڕوانگەی یاسای نێودەوڵەتییەوە بە تەواوی قەدەغەیە و بە پێچەوانەی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ، تاوانێکی نێودەوڵەتییە و بە پێی پەیڕەوی ناوخۆی ڕۆمای دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان، تاوانێکی جەنگە هەروەها، بە پشتبەستن بە بڕیارێکی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان، تەنانەت دەتوانێت ببێتە هۆی تێوەگلانی ئەنجومەنی ئاسایش لەو پرسە. بەپێچەوانەی هەموو ئەو یاسایە پەسەندکراوانەی سەرەوە، هەرچەندە هیچ گروپێکی سیاسی مافی دامەزراندن و بەکارهێنانی منداڵانی نییە لە شەڕ و ململانێ سەربازییەکاندا، بەڵام بەداخەوە دیاردەی ترسناکی دامەزراندنی منداڵان لە لایەن گروپە چەکدارەکانەوە، بەتایبەت گروپە چەکدارە کوردییەکانی وەک پاک، په‌ژاک، کۆمەڵە و هتد، لە ڕێگەی جۆراوجۆری وەک ڕفاندن و فریودان و هاندانی مافەکانی مرۆڤەوە کە لە چەند دەیەی ڕابردوودا بە شێوەی جۆراوجۆر ڕوویداوە.
هەروەک باس کرا، ئەو شێوازەی کە گرووپە چەکدارە کوردییەکان بەکاری دەهێنن، فریودان و ڕفاندنی منداڵانی کوردی ناوچە کوردنشینەکانی ئێرانە. زۆرجار ئەم کردەوانە لەگەڵ فریودان و هاندان و ڕازیکردنی ئایندەیەکی گەش لە شەڕی حکومەتی ناوەندیدا دەبێت و لە زۆر حاڵەتدا بەبێ ئاگاداری و ڕەزامەندی دایک و باوکی منداڵەکان ئەنجام دەدرێن. بە پێی ئەو پێناسەیانەی چەمکی منداڵی سەرباز کە لە سەرەوە باسمان کرد و بە پشت بەستن بەو یاسایانەی کە باس کران، کردەوەی ئەم گرووپانە بۆ بەکارهێنانی منداڵان وەک چەکی شەڕ نموونەیەکی ڕوونی منداڵی سەرباز و پێشێلکارییەکی ڕوونی مافەکانی منداڵانە. یەکەم ماف کە لێیان زەوت دەکرێت، مافی ژیان و گەشەکردن و گەشەکردنە لەناو بازنەی خێزان وەک پێشمەرجێک بۆ تەندروستی دەروونی و جەستەیی منداڵان لە زۆربەی حاڵەتەکاندا خێزانەکان ساڵانێکە بێ ئاگان لە چارەنووسی منداڵەکانیان و تەنانەت ناتوانن ئاماژەیەک بدۆزنەوە کە ئەوان لە ژیاندان. بەداخەوە ئەم منداڵانە بۆ مەشق و ڕاهێنانی گەریلا و ژیان ڕەوانەی ئۆردوگا سەربازی و تائیفیەکان دەکرێن و لەژێر چڕترین ئیندۆکتریناسیۆنی ئایدیۆلۆژیدا مێشکیان دەشۆردرێت. بەداخەوە بەشێکی زۆری ئەم کەسانە کچانی فریودراو و ڕفێنراون کە بە شێوەیەکی کاریگەر مافی هاوسەرگیری و بوون بە دایک لە داهاتوودا بێبەش دەکرێن. یەکێکی تر لە مافە گرنگەکان کە لەم منداڵانە زەوت کراوە، ئینکاری خوێندنە، هەرچەندە سەرەتا بە بەڵێنی ژیانێکی باشتر و خوێندن لە باشترین قوتابخانە و زانکۆکاندا ڕاکێشراون، بەڵام لە واقیعدا دوای کەوتنە داوی خۆیان، بە شێوەیەکی کاریگەر دەچنە بەرەکانی شەڕەوە و هەرگیز دەرفەتی درێژەدان بە خوێندنیان بۆ ناڕەخسێت. بەدرێژایی ساڵان، کردەوەی قێزەونی ڕفاندنی منداڵان بۆ مەبەستی بەکارهێنانی گەریلا و سەربازی لەلایەن گروپە چەکدارە کوردییەکانەوە بەداخەوە هەرگیز نەگەیشتووەتە دەست بنەماڵەی ئەو منداڵانە و تەنانەت تەرمەکانیان نەگەڕێندراوەتەوە بۆ بنەماڵەکانیان ئەوەی لەم حاڵەتەدا دڵنیا و ڕوونە ئەوەیە کە جۆرێک لە بێسەروشوێنکردنی سیستماتیکی لەلایەن گروپە چەکدارە کوردییەکان لە ئێران، کۆمەڵگەی کوردی لە ئێران کردۆتە ئامانج.
ئەنجام
لە ژێر ڕۆشنایی ئەوانەی سەرەوە، کردەوەی گروپە چەکدارە کوردییەکان لە فریودان و ڕفاندنی منداڵان لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێران، پێچەوانەی هەموو یاسا پەسەندکراوەکانی نێودەوڵەتییە و کەوتۆتە بەر لێپێچینەوە، بۆیە زۆر گرنگە، جگە لە ئاگادارکردنەوەی بنەماڵەکان و منداڵانی ناوچە کوردنشینەکان بە ئەنجامدانی کۆبوونەوەی دۆستانە بە ئامانجی ڕوونکردنەوە و ڕوونکردنەوەی سروشت و ئامانجی گروپە چەکدارە کوردییەکان و ڕێوشوێنی ئەرێنی، بەو شێوەیە بگیرێتەبەر لەسەر تا دەتوانرێت لەلایەن بازنەکانی فەرمی کۆماری ئیسلامی ئێران و نوخبە یاساییەکان بە هاوکاری لەگەڵ بنەماڵەی قوربانییەکان، لەوانەش تۆمارکردنی سکاڵای یاسایی لە کۆڕبەندە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان دژی ئەم گرووپە تیرۆریستییانە. بەدڵنیاییەوە، بەڵگەنامەکردنی تاوانەکانیان لەم بوارەدا، جگە لە زیادکردنی هۆشیاریی کۆمەڵگەی کوردی و ئاڕاستەکردنی زیاتری سەرنجی دەسەڵات بۆ چارەسەرکردنی کێشە و دووڕیانەکانی ناوچە کوردستانییەکان وەک پاشخانێک بۆ ئەگەری ناڕازیبوون کە دەبێتە هۆی زیادبوونی چالاکیی ئەو گرووپانە، هاوکات دەبێتە هۆی گرنگیدانی زیاتری میدیاکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بۆ کردەوەکانی گرووپە تیرۆریستییە کوردییەکانی وەک پاک، په‌که‌که، په‌ژاک، و کۆمەڵە، هتد دناپکردنی منداڵان و لە کۆتاییدا بەکارهێنانی منداڵان وەک سەربازێکی منداڵ وەک لە دەقەکەدا ئاماژەی پێکراوە، تەنانەت دەتوانێت ببێتە هۆی ئەوەی ئەنجومەنی ئاسایش بچێتە ناو ئەو پرسەوە بە پشتبەستن بە بڕیارنامەیەکی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان.
توێژەر: تاهێرە نووریی
سەرچاوە: ڕۆژنامەی شەرق
