ئەشکان زارێ: دوای مردنی لەناکاوی خوشک و براکه‌م، ژیان بۆ من مانای خۆی لەدەستدا
بە پێی ڕاپۆرتی ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران لە سنەوە، یەکێک لە شێوازەکانی دامەزراندنی ئەندامانی گرووپی چەکداری پەکەکە و لقی ئێرانی په‌ژاک، ئیستغلال کردنی بارودۆخی دەروونی و خەمۆکی لاوانی کوردی ئێرانە. ژمارەیەکی زۆر لە لێکۆڵینەوە و بەڵگەنامە و چاوپێکەوتنەکان کە لەلایەن ڕوانگەیەوە ئەنجامدراون دەریدەخەن کە ڕەنگە هەندێک کەس کە کێشەی دەروونی و کۆمەڵایەتی و خێزانییان هەیە بەلای گروپە چەکدارەکانی وەک پەکەکە و گروپەکانی دیکەدا ڕابکێشرێن. ئەم سەرنجڕاکێشییە دەتوانێت بەهۆی ئەم هۆکارانەی خوارەوە بێت:
- هەستکردن بە سەربەخۆیی: ئەو کەسانەی هەست بە تەنیایی دەکەن یان نەبوونی ناسنامە لە ژیانیاندا، لەوانەیە بەدوای گروپێک یان کۆمەڵگەیەکدا بگەڕێن کە هەستی سەربەخۆیییان پێبدات. گروپە چەکدارەکان بەزۆری هەستکردن بە ناسنامە و ئامانج بە ئەندامەکانیان دەبەخشن.
- دەربازبوون لە کێشەکان: ڕەنگە هەندێک کەس بە هۆی کێشەی خێزانی یان کۆمەڵایەتییەوە هەوڵی دەربازبوون لە واقیعەکانی ژیانیان بدەن. پەیوەندیکردن بە گروپێکی چەکدارەوە دەتوانرێت وەک ڕێگەیەک بۆ دەربازبوون لەم کێشانە سەیر بکرێت.
- دروستکردنی هەستی دەسەڵات: بۆ ئەو کەسانەی هەست بە لاوازی یان بێدەسەڵات دەکەن، ئەندامبوون لە گروپێکی چەکداردا دەتوانێت هەستی دەسەڵات و کۆنترۆڵکردنیان پێببەخشێت.
- پاشخانی کۆمەڵایەتی: ئەو کەسانەی لە خێزانێکدا گەورە بوون کە مێژووی چالاکیی سیاسی یان سەربازییان هەیە، ڕەنگە بە شێوەیەکی سروشتی بۆ ئەم جۆرە گروپانە ڕابکێشرێن.
- دەستڕاگەیشتن بە پشتیوانی: بۆ هەندێک، گروپە چەکدارەکان ڕەنگە وەک سەرچاوەی پشتیوانی سۆزداری و کۆمەڵایەتی مامەڵە بکەن، بەتایبەتی ئەگەر ڕووبەڕووی ئاستەنگی ببنەوە لە ژیانیاندا.
ئەشکان زارێ لە 10ی خەزەڵوەری ساڵی 1988 لە شاری سنە لە دایکبووە. لە ٢٨ی ئابی ٢٠١٨ دوای مردنی یەکێک لە خوشک و براکانی تووشی خەمۆکییەکی زۆر بوو. بە وتەی خۆی، ئیتر هۆکاری ژیانی نەماوە، هەروەها نەیتوانیوە خۆی بکوژێت. لەم حاڵەتە سۆزداریەدا ئاشکان کەسێک بە ناوی ڕامین زەندەنیا (کە ئێستا پەنابەرە لە ئەڵمانیا) ناسی، ئەم کەسەش بە کەڵک وەرگرتن لە باری سۆزداری کاک زارێ، بانگەشەی ئەوە دەکات کە ژینگەی ژیان لە گرووپی تیرۆریستی پەکەکە بە شێوەیەک بووە کە دەتوانێت یارمەتی خەڵک بدات لە ڕووی سۆزدارییەوە و ئەگەر هەر توڕەیییەکیان هەبوو، دەتوانن بیخەنە دەرەوە. کاک زارێش فریو درا و بۆ دەربازبوون لەو کێشە و خەمۆکی و خەم و پەژارەی کە بەهۆی گیان لەدەستدانی خوشک و براکەیەوە هاتبووە پاڵ پەکەکە. ئەشکان زارێ تا ساڵی ٢٠٢٤ لە گرووپی پەکەکە بوو، لەو ماوەیەدا (نزیکەی ٦ ساڵ)، بە شێوەیەکی سەرەکی خەریکی هەڵکەندنی تونێل بوو لە دەڤەری قەندیل. دانی بەوەدانا کە بارودۆخی ژیان و ئیمکاناتەکانی ناو بارەگای پەکەکە تەواو جیاوازە لەوەی ڕامین زەندەنیا وتوویەتی. هەڵاواردن لە نێوان کوردانی ئێران و کوردەکانی تورکیا، ناچارکردنی ئەندامانی نوێ لە لایەن فەرماندەکانەوە بۆ ئەنجامدانی کاری شەخسی، پەیوەندی سێکسی ناتەقلیدی (چونکە پەیوەندی سێکسی بە تاوانێک لە گروپەکەدا هەژمار دەکرێت) و هتد، لە نائاسایی قووڵی پەکەکەن کە وایکرد ئەشکان بگاتە ئەو ئەنجامەی کە پێویستە لە پەکەکە جێبهێڵێت. کاک زارێ پاش بینینی ئەم ڕووداوانە بڕیار دەدات هەڵبێت و بگەڕێتەوە بۆ ئێران.
پرسیار: کاک زارێ، چ هۆکارێک وای لێکردیت بڕیار بدەیت وڵات بەجێبهێڵیت و بچیتە ناو گروپە چەکدارەکانەوە؟ ئایا پێش ڕۆشتنتان سروشتی ڕاستەقینەی ئەم گروپانەتان زانیوە؟
ئەشکان زارێ: دوای مردنی لەناکاوی خوشک و براکه‌م، ژیان بۆ من مانای خۆی لەدەستدا. هەستم دەکرد هیچ هۆکارێکم نییە بۆ بەردەوامبوون لە ژیان و تەنانەت بیرم لەوە دەکردەوە کە خۆم بکوژم، بەڵام هێزی ئەوەم نەبوو بیکەم. هەر لەم سەردەمی قەیرانەدا بوو کە کەسێکم بە ناوی ڕامین زەندەنیا ناسی. لە ڕێگەی قسەکانی بۆ من، ئەو بڕوایەی دروست کرد کە چوون بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق دەتوانێت یارمەتیم بدات بۆ دۆزینەوەی ئارامی دەروونی و ئازادکردنی ئەو توڕەییەی کە لە ناوەوەمدا بوو. بەردەوام باسی دەرفەتە باوەڕپێنەکراوەکانی لەوێ دەکرد و بەڵێنی ژیانێکی ئارامتری پێدەدام. سه باره ت به زانیارییه کانی پێشووم له سه ڕ سروشتی په که که و گرووپه چه کداره کانی تر، ده بێ بڵێم به هیچ شێوه یه ک هیچ بیرۆکه یه کم نه بوو که کێن و ئامانجیان چییه . تەنها ئەوەم دەویست لە دۆخی ئێستام ڕزگارم بێت. بوونی من لەگەڵ خێزانەکەم یارمەتی ماتەمینی منی نەبوو. بۆیە چوومە کەشوهەوا. ڕامین پێی وتبووم کە لەوێدا دەتوانم هەندێک ئارامی بدۆزمەوە، دوور لە فشارەکانی ژیان. بەڵام کاتێک گەیشتمە دەڤەری قەندیل، واقیعەکە تەواو جیاواز بوو. لەگەڵ گەیشتنم هەموو کەلوپەلەکانمیان برد و بردیانم بۆ شوێنێکی دوور کە هیچ پەیوەندییەکی بە دەرەوە نەبوو. ئیتر بەڵێنی ئاشتی و چاکبوونەوەی ڕۆحی نەما و هەموو شتێک بە سەختی و کاری ماندووکردن کۆتایی هات.
پرسیار: بارودۆخی ژیانتان لە دەڤەری قەندیل چۆن بوو؟
ئەشکان زارێ: بە پێچەوانەی بەڵێنەکانی ڕامین، ژیانی ئەوێ زۆر سەخت و ماندووکەر بوو. هەر لە سەرەتاوە پێم دەگوترا کە دەبێت کار لەسەر هەڵکەندنی تونێل بکەم. کارەکە زۆر قورس بوو و هیچ پشتیوانییەک نەبوو. بە ڕوونی جیاکاری لە نێوان ئەندامانی کوردی ئێران و کوردەکانی تورکیادا هەبوو. فەرماندەکان کوردەکانی ئێرانیان ناچار کرد کاری تایبەتی خۆیان بکەن و هەر ناڕەزایەتییەک ڕووبدات کاردانەوەی توندی لێدەکەوێتەوە. هەندێک جار تەنانەت خواردن و جلوبەرگی پێویستیان پێ نەدەداین و دەبوو لە بارودۆخێکی شاخاوی زۆر سەختدا بژین. زستانەکان زۆر سارد بوون، زۆرێک لە منداڵان بەهۆی سەرما و نەبوونی ئاسانکارییەوە نەخۆش کەوتن. واتە تەنانەت کەمترین خزمەتگوزارییەکانیشمان نەبوو. ئێمە لە ناوچە دوور و شاخاوییەکاندا دەژیاین کە بارودۆخی ژیانیان سەخت بوو. دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی وەک ئاو و کارەبا و خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان سنووردار بوو. هەڵاواردن و سەرکوتکردن و فشارە کۆمەڵایەتییەکان لەناو پەکەکەدا بەربڵاو بوون. ژیان لەم گرووپەدا بە توندی سەربازی بوو، ئەندامەکانیش دەبوو مەشقی سەربازی بکەن. ئەم دۆخە فشارێکی زۆری دەروونی و جەستەیی خستۆتە سەر مرۆڤەکان.
پرسیار: ئایا ڕووداوی تر ڕوویدا کە وای لێکردیت بڕیاری هەڵاتن بدەیت؟
ئەشکان زارێ: بەڵێ، شتگەلێکم بینی کە باوەڕم پێ قورس بوو. لەوێ پەیوەندی هەبوون کە پێچەوانەی یاساکانی خودی گروپەکە بوون. بۆ نموونە، جووتبوونی سێکسی بە ڕواڵەت لەوێ بە تاوان دادەنرا، بەڵام بە کردەوە فەرماندەکان دەسەڵاتی خۆیان خراپ بەکارهێنا. زۆرێک لە تازەهاتووان کە بارودۆخی دەروونی دروستیان نەبوو، ئیستغلال کران. ئەم دژایەتی و فشارانە وای لێکردم بیر لە ڕاکردن بکەمەوە. ئیتر بەرگەی ئەم هەموو نادادپەروەری و فشارە دەروونییە نەدەگرت. دادپەروەری نەبوو، ئیمکاناتی پێویستمان نەبوو، ئەوان لە ئاستی دروشمەکانیاندا نەبوون و ئارامی و ئاسوودەیی نەبوو. ساڵانێک کاری جەستەیی سەختم کرد لە هەڵکەندنی تونێل!
پرسیار: چۆن توانیت هەڵبێت؟
ئەشکان زارێ: بڕیارمدا لە کاتی گونجاودا لەوێ هەڵبم. شەوێک کە نۆرەی پاسەوانی بوو، سودم لە تاریکی وەرگرت و بە نهێنی بنکەکەم بەجێهێشت. دوای چەند ڕۆژێک لە شاخەکان، گەیشتمە سنووری ئێران و تەسلیم بووم بە پاسەوانانی سنوور. ئەم ڕێگایە زۆر مەترسیدار بوو، لە هەر ساتێکدا دەمتوانی بکەومە دەستی هێزەکانی ئەو گروپە یان تەنانەت بازرگانانی مرۆڤیش. بەڵام خۆشبەختانە بە سەختییەکی زۆرەوە توانیم خۆم ڕزگار بکەم. بەختم وابوو کە لە ژیاندا بم، چ لە ڕێگا و چ لە کاتی ئەندامێتیمدا. زۆرێک لە ئەندامانی پەکەکە بەهۆی بۆردومانی تورکیاوە کوژران.
پرسیار: دوای گەڕانەوەت بۆ ئێران چۆن مامەڵەت لەگەڵ کرا؟
ئەشکان زارێ: بە پێچەوانەی چاوەڕوانییەکانم، هەڵسوکەوتی هێزەکانی جێبەجێکردنی یاسا و دادوەری بەرامبەر بە من بەتەواوی یاسایی و مرۆڤدۆستانە بوو. دادگای ئینقلابی سنە حوکمی ٦ مانگ زیندانی بەسەردا سەپاندم، بەڵام دوای تێپەڕاندنی ٣٥ ڕۆژ، بە ڕەزامەندی دادوەر، بە ئامێری چاودێری ئەلیکترۆنی و ئازادکردنی مەرجدارەوە گەڕامەوە ماڵەوە. لە ماوەی دەستبەسەرکردنمدا بارودۆخم باش بوو و بە هیچ شێوەیەک مامەڵەی خراپم لەگەڵدا نەکرا. تەنانەت هەندێک لە بەرپرسانی زیندانیش هەوڵیان دا یارمەتیم بدەن بۆ گەڕانەوە بۆ ژیانی ئاسایی. ئەمە لە کاتێکدا بوو کە پارتی درۆی لەگەڵ دەکردین و پێمان دەگوت ئەگەر بگەڕێینەوە ئێران ئەشکەنجە و لەسێدارەدان چاوەڕێمان دەکات.
پرسیار: ئەمڕۆ کاتێک ئاوڕێک لە دواوە دەدەیتەوە، هەستت چۆنە؟
ئەشکان زارێ: ئەم ئەزموونە بۆ من زۆر قورس بوو، بەڵام لە هەمان کاتدا وانەیەکی گەورەم فێربوو. ئەمڕۆ دەزانم لە کاتی ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانەکانی ژیاندا پێویستە زیاتر وریا بم و نەبمە ژێر کاریگەری ئەو قسانەی ئەوانی تر. ئەگەر مانگانە سەد ملیۆنیشیان پێ بدەم، ئامادە نەبووم بچمە ئەوێ. ئەگەر بتوانم بگەڕێمەوە بۆ ئەو کاتە، بە دڵنیاییەوە بڕیاری جیاوازم دەدا. تەنها دەمەوێت ژیانێکی سادە و ئارام بژیم و لەسەر پێی خۆم بوەستمەوە. لە ئێستادا هەوڵ دەدەم داهاتوویەکی باشتر بۆ خۆم بنیات بنێم و ڕابردوو بەجێبهێڵم لە ڕێگەی کار و هەوڵی ڕۆژانە. دڵخۆشم کە توانیم لە بارەگای دۆزەخی پەکەکە بە زیندووی بگەڕێمەوە بۆ ئێران.