لێپرسینەوە لە مافی مرۆڤ لە بەرامبەر توندوتیژی میلیشیاکانی کورد زۆر پێویستە
چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران، وەک ڕێکخراوێکی یاسایی و قازانج نەویست کە چەند ساڵێکە بە شێوەیەکی پیشەیی چاودێری و دۆکیۆمێنتکردنی پرسە یاساییەکان و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێران دەکات، لەم دواییانەدا نامەیەکی بۆ حکومەتی سوید نووسی و باس لە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤی لە لایەن گرووپە میلیشیا کوردییەکانی چالاک لە هەرێمی کوردستانی عێراق کردووە، هەروەها جەختی لەسەر پێویستی لێپرسینەوە لە حکوومەتی سوید کردووەتەوە توندوتیژی ئەم گروپانە. دەقی نامەکە بەم شێوەیەیە:
“چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران بە ئاماژەدان بە بنەما دامەزراوەکانی یاسای مرۆیی نێودەوڵەتی و پێوەرە گشتگیرەکانی مافی مرۆڤ، نیگەرانی قوڵی خۆی لە پێشێلکارییە گەورە و بەربڵاوەکانی مافی مرۆڤ کە لە لایەن گرووپە میلیشیا کوردییەکانی چالاک لە ناوچە سنوورییەکانی ڕۆژئاوای ئێران ئەنجام دراون، دەردەبڕێت”. ئەو گرووپانە بریتین لە په‌ژاک، پاک، کۆمەڵە و حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران کە چەندین جار و سیستماتیک خەریکی ڕەفتارگەلێکی وەک دامەزرانی منداڵانی سەرباز، ئەنجامدانی توندوتیژیی سیستماتیکی دژ بە ژنان و کچان، هەڕەشەکردن و گوشار خستنە سەر بنەماڵە، و ڕەتکردنەوەی ئازادییە بنەڕەتییەکان لە هاووڵاتیانی کوردی ئێران. ئەم کردەوانە بە ڕوونی لەگەڵ نۆرمەکانی نێودەوڵەتی دانپێدانراو و پابەندبوونە پابەندکەرەکانی دەوڵەتان و گروپە نادەوڵەتییەکان بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان ناکۆکن. بەلەخۆگرتن:
- ڕێککەوتننامەی مافی منداڵان (CRC) لە ساڵی ١٩٨٩ پەسەندکرا، کە لە مادەی ٣٨دا دەوڵەتان پابەند دەکات بە گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست بۆ دەستەبەرکردنی پاراستنی منداڵان لە بەشداریکردن لە شەڕە چەکدارییەکان؛
- پرۆتۆکۆڵی ئیختیاری ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ سەبارەت بە بەشداریکردنی منداڵان لە شەڕی چەکداریدا (OPAC) کە لە ساڵی ٢٠٠٠ پەسەندکرا، بە ئاشکرا بەکارهێنانی کەسانی خوار تەمەن ١٨ ساڵ لە گروپە چەکدارییە نادەوڵەتییەکان قەدەغە دەکات و بە نموونەی دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان دەزانێت؛
- ڕێککەوتننامەی نەهێشتنی هەموو جۆرە جیاکارییەک لە دژی ژنان (CEDAW) کە جەخت لەسەر قەدەغەکردنی توندوتیژی و ئیستغلالکردن و هەڵاواردنی ڕەگەزی دەکاتەوە و حکومەتەکان پابەند دەکات بە پاراستنی مافی ژنان و کچان لە هەموو بارودۆخێکدا، بە شەڕە چەکدارییەکانیشەوە؛
- بەڵگەنامە بنەڕەتییەکانی مافی مرۆڤ وەک جاڕنامەی جیهانی مافەکانی مرۆڤ (١٩٤٨)، پەیمانی نێودەوڵەتی مافە مەدەنی و سیاسییەکان (ICCPR) و چوار ڕێککەوتننامەی جنێڤ، هەموویان جەخت لەسەر پاراستنی تایبەتی مەدەنی و ژنان و منداڵان دەکەنەوە لە توندوتیژی و زیان.
لە ڕاستیدا دەتوانرێت بڵێین هەموو بنەماکانی یاسای مرۆیی نێودەوڵەتی، ڕێسا و ڕێکەوتنە نێودەوڵەتییەکان و ڕێکارە یاساییەکانی بەڕێوەبردنی ڕەفتاری وڵاتان لەلایەن ئەو گرووپە چەکدارانە پێشێل دەکرێن. چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران بە لەبەرچاوگرتنی مانەوەی بەشێک لە ئەندامانی باڵای ئەم گرووپانە لە وڵاتانی ئەورووپایی و بەتایبەتی سوید، داوا لە حکوومەتی بەڕێزی سوید دەکات کە:
بنەما و ئەرکەکانی مافی مرۆڤ بەرامبەر بەم گروپانە جێبەجێ بکات؛
بە گرتنەبەری ڕێوشوێنی یاسایی و سیاسی و دیپلۆماسی ڕێگری لە بەردەوامیی چالاکییەکانی ئەم تاکانە بکەن؛
دەرفەت بۆ قوربانییەکان بۆ نامەنووسین و کۆبوونەوە لەگەڵ دامەزراوە بەرپرسیارەکان لە سوید بۆ پێشکەشکردنی ڕاستەوخۆی شایەتحاڵ و بەڵگەنامە.
بەشێک لەو بەڵگەنامانە، لەوانە ڕاپۆرتی ڤیدیۆیی، گێڕانەوەی مەیدانی، بەڵگەنامەی یاسایی و بەڵگەنامەی ناسنامەی قوربانیانی منداڵی سەرباز و ژنانی زیانلێکەوتوو، لە ماڵپەڕی فەرمیی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران بە ئاشکرا بەردەستە. ئێمە پێمان وایە حکومەتەکانی ئێران و هەرێمی کوردستانی عێراق و حکومەتی ناوەندی عێراقیش پابەندن بەوەی بەرپرسیار بن لە ئاسایش و کەرامەتی مرۆیی هاووڵاتیانیان، لە چوارچێوەی یاسا ناوخۆییەکان و پابەندییە نێودەوڵەتییەکانیان. بەداخەوە لەم چەند ساڵەی دواییدا، نەبوونی ئیرادەیەکی تەواو لە لایەن ئەم حکومەتانەوە بووەتە هۆی ئەوەی کە گرووپە چەکدارەکان زیاتر کۆنترۆڵی بەشێک لە ناوچە سنوورییەکان بکرێن و ئەگەری پێشێلکردنی مافی مرۆڤی زیاتر کردووە، بە تایبەت بۆ گرووپە لاوازەکان. گرنگترین قوربانی ئەم گروپانە ژن و منداڵن.
لە ڕوانگەی ئێمەوە، تەنیا بە ئیرادەیەکی جددی و فرانتەیشناڵ، بەبێ گوێدانە هەڵوێستە سیاسییەکان، دەتوانین ڕووبەڕووی دیاردە نەخوازراوەکانی وەک منداڵی سەرباز، توندوتیژی دژی ژنان و سەرکوتکردنی ئازادییە بنەڕەتییەکان ببینەوە. ئەرکی حکومەتەکانی ئەوروپا و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکانە، لە چوارچێوەی بەرپرسیارێتی نێودەوڵەتی خۆیاندا، ڕێگری بکەن لە دروستکردنی زەمینە بۆ بەردەوامبوونی ئەو پێشێلکارییانە. سەرکردەی ئەم گروپانە بە ئازادی و بە ئاسانی لە چوارچێوەی خاکی ئەوروپا و حکومەتی سویددا دەجووڵێن و کاردەکەن و دەژین و تەنانەت پارە پەیدا دەکەن. هەروەها بەشێک لە کەناڵە تەلەفزیۆنییەکانی ئەو گروپانە هەڵیانبژاردووە کە بارەگاکانیان لە ئەوروپا و سویددا هەبێت، ئەمەش جێگەی سەرنجە. ئەم تۆڕە تەلەفزیۆنییانە هەروەها پشتیوانی لە کردەوەی شەڕانگێزی و چەکداری ئەو گرووپانە دەکەن و ڕووماڵی میدیایی بۆ پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ پێشکەش دەکەن. هەروەها چاوپێکەوتن لەگەڵ سەرکردەکانی ئەو گروپانە لەلایەن ئەم تۆڕانەوە ئەنجام دەدرێت. گرنگترین کەناڵی تەلەفزیۆنی سەر بە ئەو گروپە چەکدارانە، کەناڵی ئاریه‌ن تیڤییە کە لە سوید کاردەکات و سەر بە گروپی په‌ژاکە، کە چەندین جار و ڕۆژانە کارەکانی گروپە میلیشیا کوردییەکان ئاسایی دەکەنەوە و پشتیوانیان دەکەن.
ئەم گرووپانە لە ناوچە سنوورییەکان، لە ڕۆژئاوای ئێران، و لە ناوخۆی عێراق (هەرێمی کوردستان) چالاکن. کەڵک وەرگرتن لە منداڵان وەک سەرباز، زەوتکردن، پەیداکردنی پارە لە قاچاخی مرۆڤ، دابەشکردنی مادەی هۆشبەر و هتد، لە کردەوەکانی ئەم گرووپانەن کە نموونەی ئەو گرووپانە چەندین جار لە ماڵپەڕی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێراندا بڵاو کراوەتەوە. بە سەدان گەنجی کوردی ئێران لە چوارچێوەی قەوارەی ئەو گرووپانە و بە هۆی کردەوە چەکدارییەکانیانەوە کوژراون و هەرگیز تەرمەکانیان بۆ بنەماڵەکانیان نەگەڕێندراوەتەوە. بابەتی گرنگ ئەوەیە کە ئەم کردەوانە هەرگیز لە تۆڕە تەلەفزیۆنیەکانی ئەم گروپانەدا ڕووماڵ ناکرێت.
ئێمە ئامادەین زانیاری و بەڵگەنامەکانمان لە پرۆسەیەکی شەفافدا بە پشتبەستن بە مافەکانی مرۆڤ و ڕێسا نێودەوڵەتییەکان لەگەڵ ئێوەدا هاوبەش بکەین. پێشنیارە کردارییەکانی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران بۆ هاوکاری بەم شێوەیەن:
- دامەزراندنی لیژنەیەکی هاوبەش لە دامەزراوەکانی مافی مرۆڤ لە ئەوروپا و ئێران بۆ لێکۆڵینەوە لە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لەلایەن گروپە چەکدارە کوردییەکانەوە؛
2. ڕەخساندنی دەرفەت بۆ قوربانییەکان بۆ ئامادەبوون و دانی شایەتحاڵی لە دامودەزگاکانی ئەوروپا، لەوانەش پەرلەمانی ئەوروپا و ڕێکخراوە ناحکومییە سەربەخۆکان لە سوید؛
3. گوشاری دیپلۆماسی-سیاسی بۆ سەر سەرانی ئەو گرووپانە بۆ لێپرسینەوەیان و کۆتایی هێنان بە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ؛
4. ئەنجامدانی کۆبوونەوەی تایبەتمەند لە ئەوروپا بە بەشداری ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، نوخبەی کورد، و قوربانیان بۆ پەرەپێدانی “چارتەرێک بۆ پشتیوانیکردن لە قوربانیانی توندوتیژی لە ناوچە کوردستانییەکان”.
“چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران بە تەواوی ئامادەیە بۆ جێبەجێکردنی ئەو پێشنیارانە و پێکهێنانی هاوکارییەکی بەردەوام و بەڵگەدار لە پاڵ دامەزراوەکانی مافی مرۆڤی ئەوروپی و حکومەتی شانشینی سوید”.
چاودێری مافی مرۆڤی کوردستان، ئێران
نیسانی ٢٠٢٥
www.ikhrw.com
