بەهۆی پەرەسەندنی بەکارهێنانی پلاتفۆرمی مەجازی لەلایەن منداڵان و بەردەستبوونی ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان بۆ منداڵان، پاراستنی مافەکانی منداڵان لە فەزای ئەلیکترۆنیدا قورستر بووە.
ئێستا منداڵان بە ئاسانی دەکرێنە ئامانجی تیرۆری میدیایی، دەستدرێژی سێکسی، بڵاوکردنەوەی وێنەی قێزەون، کڕین و فرۆشتنی چەک و مادەی هۆشبەر، ساختەکاری دارایی و هتد. هەروەها پاراستنیان بە هۆی یاسا و بنەماڵە و حکومەت و پلاتفۆرمە جۆراوجۆرەکانەوە قورس دەکرێت. یەکێک لە زیانە جیددییەکانی فەزای ئەلیکترۆنی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەرامبەر بە منداڵان، دامەزراندنی ئەو کەسانە و گروپە تیرۆریستییەکانە لە ڕێگەی فەزای ئەلیکترۆنیەوە، کە لە ساڵانی ڕابردوودا زیادی کردووە و ئەم بابەتەش پێویستیی کۆنترۆڵکردنی لەلایەن مالبات و دەوڵەتمەدارەکانەوە بۆ پاراستنی منداڵان دوو هێندە دەکات. گروپە تیرۆریستیەکان و ئەندامەکانیان هەوڵ دەدەن بە بڵاوکردنەوەی ناوەڕۆکی جیاواز و سەرنجڕاکێشکردنی کەشوهەوای گروپەکە منداڵان فریو بدەن و سەرنجیان ڕابکێشن. هەر لەبەر ئەم هۆکارە ئاڵۆز و ئەستەمە حکومەت و خێزانەکان چاودێری ناوەڕۆک و پەیوەندی منداڵان لە فەزای ئەلیکترۆنیدا بکەن. زۆرێک لە منداڵان بە بەڵێنی ساختەی تاقمە تیرۆریستییەکان فریو دراون و لە زێدی خۆیان و بنەماڵەکەیان دابڕاون و ڕووبەڕووی چارەنووسێکی نادیار بوونەتەوە. ڕۆژانە هەواڵەکان ڕاستییە دڵتەزێنەکانی ڕفاندن و کوشتنی “منداڵانی سەرباز” کە قوربانی تەماحی سەرکردەی گرووپە تیرۆریستییەکانن، دەردەخەن. ئەم گروپانە منداڵان لە بنەماڵەکانیان جیا دەکەنەوە و تەنانەت دوای مردنیش تەرمەکانیان ڕادەستی بنەماڵەکانیان ناکەن.
بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتییەکانی ساڵی ٢٠٢٢، ئێران یەکێکە لە قوربانییە سەرەکییەکانی دیاردەی تیرۆر. هاوکات لە ڕۆژئاوا و باکووری ڕۆژئاوای ئێران گروپی چەکدار هەن کە پێشینەی ڕەشیان هەیە لە بەکارهێنانی منداڵان وەک سەرباز. گرووپە چەکدارەکانی په‌ژاک و دێموکراتی کوردستانی ئێران، زۆرێک لە منداڵانی کوردیان فریوداوە و لە ڕێگەی فەزای ئەلیکترۆنیەوە وەریانگرتووە. هەمیشە دەوترێت “خۆپارێزی گرنگترە لە چارەسەرکردن” و خۆپاراستن لە کێشەی “منداڵانی سەرباز” لە وڵاتانی ڕەچەڵەکدا بە پاراستنی سنوورەکان و دانانی یاسای توند و پارێزەر لەلایەن حکومەتەکانەوە و کۆنترۆڵکردنی توندی بنەماڵەکان. ئەگەر حکوومەتی ئێران زیاتر هەستیار بێت بەرامبەر بەرزکردنەوەی گشتی لایەنگران و ئەندامانی گرووپەکانی وەک (په‌ژاک و حەدکا) لە فەزای ئەلیکترۆنیدا، ئەگەری چالاکییەکانیان و فریودانی منداڵانی کوردیش کەم دەبێتەوە.
لەو دیمەنانەی کە گروپی تیرۆریستی داعش بڵاویان کردۆتەوە، تاڵترین دیمەنەکان پەیوەندییان بە ڕاهێنانی “منداڵانی سەرباز”ەوە هەبووە لە میدیاکانی داعشدا، کە لە کاتی مەشق و ڕاهێنانی کردەییدا بووکەڵەیان پێدەدرا بۆ ئەوەی سەریان ببڕن، یان دەکرا ڕاهێنانیان پێبکرێت لەلایەن گروپی حه‌دکا و په‌ژاک ئاماژەی بەوەدا. ئەم گروپانە لە ڕاستیدا ئەم وێنانە لە فەزای مەجازیدا بڵاودەکەنەوە و هیچ ترسێکیان لە دەرئەنجامەکانی نییە و بەڕێگەدا بەنیازن ئەم کارە بکەن؛ ڕیکلام بۆ خۆت بکە بۆ ئەوەی منداڵی زیاتر سەرنجی ئەم گروپانە ڕابکێشێت.
ئێستا چارەنووسی ئەم منداڵە ڕفێنراوانە بە بازرگانیکردن بە ئەندامەکانی جەستەیان یان دامەزراندنیان وەک منداڵی سەربازی کۆتایی دێت؛ چارەنووسێکی ترسناکە بۆ ئەم منداڵانە. ئەگەر بەپێی پێناسەی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ، دامەزراندنی منداڵانی خوار تەمەنی ١٥ ساڵ لەلایەن هەر گروپێکەوە بە تاوانی جەنگ دادەنرێت و دەتوانرێت لەلایەن دادگای تاوانی نێودەوڵەتییەوە لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بکرێت. لەم کۆنفرانسەدا “سەربازی منداڵ” بە کەسێک پێناسە دەکرێت کە تەمەنی لە خوار ١٨ ساڵەوە بێت و پەیوەندی بە هێزی سەربازی یان نیمچە سەربازییەوە بکات.
ئەم پێناسەیە تەنها ئەو کەسانە ناگرێتەوە کە مامەڵە لەگەڵ چەک دەکەن یان مین پووچەڵ دەکەنەوە، بەڵکو شتگەلێکی وەک چێشت لێنان، پۆرتێرینگ، نامە ناردن، سیخوڕی، دەستدرێژی سێکسی و هاوسەرگیری زۆرەملێش دەگرێتەوە. زۆربەی ئەم منداڵانە بە زۆر و هەڕەشە، وابەستەبوون بە ماددە هۆشبەرەکان یان پارەدان بەکاردەهێنرێن. ئەمە لە کاتێکدایە کە “منداڵانی سەرباز” زۆرینەی گرووپە تیرۆریستییەکانی وەک په‌ژاک و حەدکا پێکدەهێنن و بەبێ گوێدانە ئۆپەراسیۆنە تیرۆریستییەکانی ئەو گرووپانە؛ بە دامەزراندنی ئەو منداڵانە، دوو گرووپ بە ناوەکانی (په‌ژاک و حەدکا) تاوانی جەنگیان ئەنجامداوە و توانای لێپێچینەوەیان لە لایەن دادگای تاوانی نێودەوڵەتییەوە هەیە و لێرەشدا دەبێت دامەزراوەکانی مافی مرۆڤ هەنگاو بنێن و بەدواداچوون بۆ دادگاییکردنی سەرکردەکانی ئەمانە بکەن گروپەکان.
لە کۆتاییدا پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە گروپە تیرۆریستییەکانی په‌ژاک و حەدکا، بە کەڵک وەرگرتن لە “منداڵانی سەرباز” بۆ پێشخستنی ئامانجەکانیان، نەک هەر کردەوەیەک ئەنجام نادەن کە پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤە، بەڵکو تاوانێکی جەنگی بەرفراوانیان دژ بە مرۆڤایەتی دەستپێکردووە، کە منداڵانی کوردی ئێرانیش قوربانیی ئەوانەن.
لە کۆتاییدا با لەبیرمان بێت هەرکەسێک مرۆڤێک بکوژێت بەبێ ئەوەی کوشتن و گەندەڵی لەسەر زەوی ئەنجام بدات، وەک ئەوە وایە هەموو مرۆڤەکانی کوشتبێت؛ وە هەرکەسێک مرۆڤ لە مردن ڕزگار بکات وەک ئەوە وایە هەموو مرۆڤەکانی ڕزگار کردبێت. لە ئەنجامدا چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران, پێی وایە بە ڕزگارکردنی منداڵێک لە چنگی ئەو گروپە چەکدارانە، وەک ئەوە وایە ژیانی بە هەموو منداڵانی ئێران و ناوچە کوردنشینەکان بەخشیبێت.
https://guide-humanitarian-law.org/content/article/3/children/
https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/convention-rights-child
