به گزارش دیدبان حقوق بشر کردستان ایران، برخی رسانه‌ها از احتمال حمله سایبری آمریکا به سامانه پدافند دفاعی ایران و در نتیجه سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی خبر داده‌اند. در صورت صحت این بررسی و گزارش کارشناسی، آمریکا مقصر اول و اصلی این جنایت بزرگ و عامل کشته شدن مسافران است. این امر، مصداق بارز جنایت عله بشریت و نقض حقوق بشر و کنوانسیون‌های بین‌المللی در حوزه هواپیمایی مسافربری است. کارشناسان دفاعی و نظامی مستقل احتمال می‌دهند که دلیل شلیک اشتباه پدافند ایرانی به هواپیمای اوکراینی انجام عملیات توسط سامانه جنگ «سوتر» از سوی امریکا بوده است. بر این اساس و با توجه به دقت سامانه پدافندی ایران که کارایی خود را در هدف قرار دادن پهپادهای پیشرفته آمریکایی نشان داده‌اند، سوال مهم چگونگی بروز این خطا در سیستم دفاعی ایران است. زیرا به گفته کارشناسان نظامی- دفاعی و امور هوایی، «ممکن نیست یک سامانه پدافند هوایی و موشکی یک هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ با آن حجم از جثه را یک موشک کروز شناسایی نکند». مگر اینکه سامانه جنگ الکترونیک سایبری، پدافند و اپراتور آن را دچار خطای بزرگی کرده باشد. در این گزارش، ضمن بررسی و گردآوری نظرات تخصصی مطرح شده، به تحلیل سامانه سوتو و سابقه کاربرد آن خواهیم پرداخت.
سامانه جنگ الکترونیک Suter
جنگ سایبری و به اشتباه انداختن پدافند هوایی و موشکی کشور در حال دفاع، بسیار معمول است. در این خصوص سامانه جنگ الکترونیک سوتر (Suter) مطرح است که هدف از آن و سایر سامانه‌های جنگ الکترونیک در میدان‌های نبرد، ایجاد اختلال در سیستم‌های راداری و ناوبری کشورهای هدف است.
گزارش‌های تخصصی منتشر شده در فضای مجازی و رسانه و نشریات علمی معتبر غربی، نشان می‌دهد که سامانه جنگ الکترونیک سوتر، یک نوع سامانه جنگ الکترونیک است که هدف از کارکرد آن فریب سیستم‌های دفاع هوایی و موشکی حریف است. کارکرد این سامانه به گونه‌ای است که با ارسال امواج الکترونیکی و الکترومغناطیسی به سیستم‌های دفاع هوایی و موشکی و نفوذ در رایانه آنها و یا شبکه یکپارچه پدافندی، ضمن ایجاد اختلال در فرایند کارکرد آنها، پالس‌ها و داده‌های غلط را برای آنها ارسال می‌کند. بنابراین می‌توان این سامانه را یک سیستم جنگ الکترونیک سایبری نیز برشمرد.
پیشینه Suter
سیستم جنگ الکترونیک سوتر در ابتدا توسط شرکت سیستم‌های الکترونیکی BAE آمریکا طراحی و تولید شد. این سیستم در عملیات‌های رزمی اخیر در مناطق مختلف جهان نیز استفاده شده است. به‌عنوان مثاله جنگنده‌های اف ۱۶ اسرائیل در تاریخ ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۹ ضمن ورود به حریم هوایی سوریه و هدف قرار دادن مواضع نظامی در استان حماه در هنگام بازگشت در تور سیستم‌های پدافند هوایی سوریه قرار گرفتند. جنگنده‌های اسرائیلی به منظور خارج شدن از پدافند هوایی سوریه، با استفاده از این سامانه جنگ الکترونیک، موقعیت یا coordination خود را بر روی یک هواپیمای ایلوشین ارتش روسیه منتقل کردند و سیستم‌های پدافند هوایی سوریه نیز فریب سامانه جنگ الکترونیک رژیم صهیونیستی را خورده و هواپیمای روسی را مورد هدف قرار دادند. این امر، به طور رسمی توسط روسیه و سوریه تایید شد و همان زمان نیز اعتراض شدید مسکو به تل‌آویو را در پی داشت.
جنگنده‌های نیروی هوایی اسرائیل که برای اولین مرتبه در جنگ سوریه و در سال 2019 به کارایی این سامانه جنگ الکترونیک پی برده بود، در هنگام پرواز هواپیماهای ترابری ایران به سوریه، بر فراز حریم هوایی لبنان پرواز کرده و داده‌های فریب را بر روی هواپیماهای ترابری ایران قرار داده بودند. با این فرضیه که سامانه‌های پدافند هوایی سوریه مجددا فریب عملیات جنگ الکترونیک را خورده و هواپیماهای ترابری ایران را هدف قرار می‌دهند. استفاده از سامانه جنگ الکترونیک فریب توسط آمریکا نیز در خرداد ماه سال جاری علیه ایران نیز آزمایش شد.
سامانه BUK-M1
ماجرا از این قرار بود که در آن دوره در بحبوحه انهدام هواپیمای بدون سرنشین MQ-4 آمریکا و تحرکات نظامی آمریکا در جنوب خلیج فارس، بر روی یکی از سامانه‌های راداری ایران، یک فروند سوخت‌رسان KC-135 آمریکا بر روی حریم هوایی ایران و در نزدیکی سایت هسته‌ای نطنز مشاهده شد. اما با استفاده از سامانه‌های تلفیق اطلاعات و سیستم یکپارچه پدافندی (BUK-M1) مشخص گردید که هدف مورد نظر یک هواپیمای غیرنظامی متعلق به یکی از شرکت‌های هواپیمایی داخلی بوده است. این سیستم در واقع یک سیستم پدافند هوایی متحرک تاکتیکی در سطح تیپ و لشکر است که با توجه به شرایط صحنه نبرد و جابجایی یگان‌های زمینی بایستی به طور مداوم موقعیت خود را جابجا کرده و نسبت به مقابله با اهداف مهاجم اقدام نماید.
سیستم BUK-M1 در واقع همان سیستمی است که در تاریخ 24 آگوست 2014 (2 شهریور 1393) یک فروند هواپیمای بدون سرنشین رادار گریز پیشرفته اسرائیل موسوم به HERMES-450 که یک پهپاد جاسوسی است را در حالی که وارد حریم هوایی ایران شده بود مورد هدف قرار داد. هدف این پهپاد، سایت هسته‌ای نطنز بوده و احتمالا از آذربایجان بلند شده بود. بنابراین این سیستم از کارایی بالایی در درگیری‌های تاکتیکی و برد کوتاه برخوردار بوده و به دلیل جابجایی‌های مداوم ضرورتا نیازی نیست در سامانه یکپارچه پدافند هوایی قرار گیرد،اما این سیستم از نقاط ضعف جدی نیز برخوردار است به ویژه دربرابر سامانه‌های جنگ الکترونیک از نوع آمریکایی.
به ویژه آنکه ایران در زمان سقوط هواپیمای اوکراینی، شرایط جنگی را تجربه می‌کرده است. پس ممکن است سیستم پدافند BUK-M1 در آن شرایط ویژه با بالاترین سطح هشدار، هدف حملات سایبری آمریکا قرار گرفته باشد؟ در این صورت، اشتباه این سامانه و عدم تشخیص کروز از هواپیمای مسافربری، امری طبیعی و محتمل است. اگر سامانه‌های پدافندی ایران، توسط سیستم‌های جنگ الکترونیک آمریکا به ویژه پهپادهای MQ-1 که پایلوت اصلی سیستم‌های جنگ الکترونیک هستند و در آن زمان در مناطق مختلف مرزی به ویژه در شمال اقلیم کردستان عراق فعالیت می‌کردند و همچنین توسط سامانه‌های فریب سوتر دچار اختلال و فریب تاکتیکی شده باشد، پس می‌توان گفت احتمال بروز خطا در تشخیص وجود دارد. به خصوص شرایط روحی اپراتور و کارکنان سامانه پدافند موشکی را نیز باید در نظر گرفت. آنها تحت فشار روانی و جسمی شدید هستند و باید در زمان کوتاه (حداکثر 10 ثانیه) تصمیم بگیرند. اگر تصمیم درست نگیرند یا هواپیمای مسافربری هدف قرار می‌گیرد و یا موشک کشور دشمن به مناطق غیرنظامی و راهبردی کشور اصابت می‌کند. آنها باید ضریب احتمال خطا را به حداقل برسانند. حال اگر سامانه تحت هدایت آنها مورد حمله سایبری قرار بگیرد، درصد خطای آنها بیشتر شده و باید در کسری از ثانیه همزمان به چند مورد و خبر به شدت پیچیده و متناقض توجه کنند.
لذا باید گفت که در مورد سقوط هواپیمای اوکراینی نیز باید همه احتمالات را در نظر گرفت. درست است که ایران و مقامات ارشد آن، خطای فاحش سیستم نظامی و حتی شخص اپراتور را پذیرفتهاند، اما سخنان فرماندهان ارشد سپاه، نشان می‌دهد که سامانه دفاعی- موشکی، اخطار «شلیک موشک کروز» دریافت کرده است. آیا واقعا موشکی شلیک شده بود یا این اخطار، حاصل حمله سایبری و جنگ الکترونیک آمریکا بوده است؟ آیا رادار ایران، فارغ از حمله احتمالی سایبری، در تشخیص خطا کرده است؟ گذر زمان حقیقت را روشن خواهد کرد.
و در صورت اثبات این نکته که آمریکا با اخلال در سامانه پدافندی ایران موجب سقوط هواپیما شده است، این امر موجب مسئولیت بین‌المللی برای این کشور است و باعث مرگ مسافران یک پرواز غیرنظامی شده است. ضمن اینکه این کشور باید خود را برای واکنش خشم‌آلود تهران آماده کند.