فصل انتخابات در ایران داغ شده و هر نامزد در سطوح منطقه‌ای و ملی سعی می‌کند وعده جذاب‌تری بدهد. در مناظرات ریاست‌جمهوری نیز بارها نامزدها به مساله کولبری و کولبران اشاره و سعی کردند ضمن کارآمد توصیف کردن طرح‌ها و برنامه‌های خود، آسیب‌های این بحران را گوشزد کنند. فارغ از چرایی توجه نامزدها به این مساله مهم صرفا در هنگام انتخابات، اما با توجه به وضعیت اقتصادی ایران و تحریم‌ها بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی و همچنین مبهم بودن چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای، به نظر می‌رسد دست دولت آینده ایران برای حل ریشه‌ای مسائل مناطق مرزی کشور به لحاظ مالی و پولی، چندان پر نیست و این مساله شاید در مناظرات روشن نباشد؛ اما پژوهشگران در مجلات تخصصیِ علمی به این واقعیت اِشراف کافی دارند.
به عنوان مثال، یک مطالعه علمی در نشریات وابسته به پلیس ایران به صراحت اعلام کرده که بیش از ۷۰ هزار نفر تنها در دو استان کردستان و آذربایجان غربی مجبور به کولبری شده‌اند. همچنین پلیس استان کردستان در تازه‌ترین شماره فصل‌نامه «دانش انتظامی» به بررسی پدیده کولبری پرداخته و با برشمردن برخی طرح‌های دولتی، برآورد کرده که این پدیده در سال ۱۴۰۰ افزایش خواهد یافت. این در حالی است که باید انتظار داشت طرح‌های دولت کولبری را کاهش دهد، زمینه توسعه پایدار کردستان را فراهم آورد و ثروت را به مناطق محروم و مرزی کشور نیز برساند.
پلیس استان کردستان ایران در تازه‌ترین شماره فصل‌نامه‌ای که با عنوان «دانش انتظامی» منتشر می‌کند، به بررسی پدیده کولبری و آثار و نتایج آن در این استان پرداخته و مقاله‌ای با عنوان «آسیب‌شناسی اجتماعی اقتصادی و امنیتی پدیده کولبری در استان کردستان» منتشر کرده است. این تحقیق دانشگاهی، تلاش کرده که نشان دهد «پدیده کولبری پیامدهای منفیِ متعدد اقتصادی و اجتماعی-امنیتی برای ساکنان مناطق مرزی و دولت به همراه دارد.
یافته‌های این تحقیق بسیار عجیب و البته نگران‌کننده است؛ از جمله:
- کولبران سالانه سه میلیارد دلار کالا وارد کشور می‌کنند که این رقم معادل ۲۵ درصد ارزش کالاهایی است که بدون پرداخت عوارض گمرکی وارد می‌شود.
- بخشی قابل‌توجه از این رقم مالی در اختیار سرشبکه‌هایی قرار می‌گیرد که در تهران و چند شهر بزرگ ساکن هستند و تنها بخش کمی از آن‌ها به کولبران می‌رسد.
- تاجرانی وجود دارند که به صورت سازماندهی شده و شبکه‌ای فعالیت می‌کنند و توان تجاری بسیار بالایی دارند و از کولبران برای اهداف تجاری خود سود می‌برند.
- براساس گفته‌های کولبران مورد مطالعه، آن‌ها سه روز در هفته کار می‌کنند و درآمد ماهیانه‌ای بین یک تا سه میلیون تومان دارند. عموم کولبران می‌دانند چه کالایی را حمل می‌کنند و بابت پولی که می‌گیرند، باید تضمین بدهند که بار را دو کیلومتر برای مالک آن در مناطق صعب‌العبور حمل کنند.
- کولبری، حداقل ۲۴ آسیب برای جامعه ایران دارد که نخستین آن «افزایش قانون‌شکنی» است. «افزایش استفاده از مشروبات الکلی»، «احساس حقارت خانواده کولبران»، «کاهش انگیزه تولید»، «کاهش امید به زندگی» و به «خطر افتادن جان کولبران» از دیگر آسیب‌های ذکر شده در این گزارش است.
- پلیس در تحقیق خود به بررسی بودجه سال ۱۴۰۰ دولت به منظور از میان بردن زمینه‌ها و ریشه‌های پدیده کولبری پرداخته و نوشته بودجه‌ای که در این زمینه اختصاص داده شده با توجه به مشکلات عدیده اقتصادی جامعه ایران، نمی‌تواند منجر به کاهش کولبری شود.
پلیس استان کردستان در مقاله دیگری که در نشریه علمی خود منتشر کرده است به سراغ بررسی اثرات «بازارچه‌های مرزی به منظور اشتغال‌زایی در این استان» رفته است. گفتنی است راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی از مهم‌ترین برنامه‌های دولتی به منظور کنترل پدیده کولبری در مناطق مرزی است که اجرای آن تاکنون نتوانسته اهداف دولت در این زمینه را محقق کند.
این پژوهش نتیجه‌گیری کرده است که رابطه مستقیم و معناداری بین وجود بازارچه مرزی و ایجاد اشتغال در استان‌های مرزی وجود دارد که باید اجرای چنین طرحی ادامه یابد. نویسندگان مقاله فوق در پایان تحقیق خود خواستار افزایش تسهیلات دولتی به این بازارچه‌ها، افزایش تسهیلات گمرکی و توسعه زیرساخت‌ها مناطق استانی به منظور افزایش آمار اشتغال شده‌اند.
بیشتر بخوانید: تاکید دیدبان حقوق بشر کردستان ایران بر اهمیت بازارچه‌های مرزی در توسعه مناطق کردنشین ایران
مقاله دیگری نیز به آسیب‌های کولبری اشاره کرده و بر پیامدهای منفی این رویداد تلخ تاکید نموده است.
در مجموع باید گفت علیرغم پرداختن به مساله کولبری در مناطق کردنشین و مرزی ایران توسط نهادهای متعدد در جمهوری اسلامی و اختصاص بودجه‌های هنگفت به مطالعه و مبارزه با آن، ایجاد اشتغال و سرمایه‌گذاری در مناطق کردنشین، همچنان در مقایسه با مناطق دیگر بسیار پایین است و همین امر نیز در کنار فشارهای بیرونی و فسادهای داخلی، به مزمن شدن این مساله منجر شده است. نکته بعدی در تحلیل ادبیات تولید شده در مجلات ایرانی، غلبه جنبه امنیتی در پژوهش‌های انجام شده با محوریت کردستان است. توسعه، آبادانی و پیشرفت، رفاه و ثبات کمتر در این مقالات به چشم می‌خورد. به نظر می‌رسد نامزدهای انتخابات در جمهوری اسلامی برای تحقق وعده‌های خود در جهت حل کولبری و سوخت‌بری و فقر گسترده در مناطق مرزی، با مشکلات جدی مواجه خواهند بود.